Περπατώντας σωστά στον λάθος δρόμο -"Μια στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα" που έκατσε "Φουτζιγιάμα Μάμα"

Τι σκέφτεσαι όσο διαβάζεις ένα βιβλίο; Κάποιοι προσπαθούν να ξεκαθαρίσουν τις προθέσεις του κειμένου, άλλοι σπάνε το κεφάλι τους για να ανακαλύψουν τη «λύση του μυστηρίου» πριν φτάσουν στις τελευταίες σελίδες –ενώ υπάρχουν μερικοί που ψειρίζουν ανάμεσα στις γραμμές μήπως και βρουν μπόσικο τον συγγραφέα (αυτοί οι τελευταίοι είναι, ή θέλουν να γίνουν, κριτικοί λογοτεχνίας). Εγώ πάντως, όταν διαβάζω ένα βιβλίο, σκέφτομαι αν θα αρέσει στη γυναίκα μου –αν θα της προτείνω να το διαβάσει ή όχι. Είμαι ξεκάθαρος;

Έψαχνα το τελευταίο μυθιστόρημα του Νίκου Νικολαϊδη, «Μια στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα» εκδόσεις Greekworks.com –το αναζητούσα στο διαδίκτυο και στις ηλεκτρονικές σελίδες των βιβλιοπωλείων, από τη μέρα που έμαθα για την παρουσίασή του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ήταν αρχές της δεκαετίας του ’80 όταν είχα την πρώτη μου επαφή με το έργο του Νικολαϊδη –τότε παιζόταν η «Γλυκιά Συμμορία» στους κινηματογράφους. Είχα βγει από την αίθουσα, θυμάμαι, με το σαγόνι να κρέμεται μέχρι τα γόνατα –αλλά αποφασισμένος. Έπρεπε να δω ότι είχε σκηνοθετήσει ο Νικολαϊδης, έπρεπε να διαβάσω ότι είχε γράψει. Επειγόντως και μανιωδώς. Και δεν απογοητεύτηκα ποτέ, από τη συγκεκριμένη εμμονή μου. Είμαι ξεκάθαρος; Το ελπίζω.

Ταξινομώντας το έργο του Νικολαϊδη (σύμφωνα με τη δική μου οπτική –και όχι, κατ΄ανάγκη, σύμφωνα με τις απόψεις του ίδιου) θα μπορούσες να ξεχωρίσεις κάποιες θεματικές αλυσίδες:

-Την περιδίνηση γύρω από τις, στοιχειωμένες, παλιές παρέες. «Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα», «Η Γλυκιά Συμμορία» και «Ο Χαμένος τα παίρνει όλα» ήταν οι ταινίες και τα «Γουρούνια στον Άνεμο», ήταν το βιβλίο –αυτά έφτιαξαν τους κρίκους της συγκεκριμένης αλυσίδας. Ο «Οργισμένος Βαλκάνιος» δένει με την θεματική ενότητα σαν λασκαρισμένος κρίκος –όχι γιατί το βιβλίο δεν είναι άρτιο (για την ακρίβεια αποτέλεσε ένα από τα ‘ευαγγέλια’ της γενιάς μου), αλλά επειδή, η άποψη του Νικολαϊδη ήταν πως πρόκειται για σενάριο που θα το γύριζε ταινία, αν είχε τα απαιτούμενα χρήματα. Αυτή η θεματική ενότητα γέννησε τους φανατικούς οπαδούς του Νικολαϊδη –ενότητα, ευχή και κατάρα σε τελική ανάλυση. Γιατί, όσο οι φανατικοί ορκίζονταν στις ατάκες των «Κουρελιών» και της «Συμμορίας», τόσο έχαναν τις πραγματικές διαστάσεις του έργου του Νικολαϊδη.

-Την ελεγεία για το τέλος του κόσμου. Εκεί ανήκει η «Ευρυδίκη ΒΑ 2037», Η «Πρωινή Περίπολος» και το «Zero years». Ταινίες με μεγαλύτερη ή μικρότερη (ανάλογη με τις κοινωνικές συνθήκες) αποδοχή από το κοινό –αλλά, γαμώτο, τρομερές ταινίες! Αν κάποιος αμφιβάλει σχετικά με το πόσο μεγάλος σκηνοθέτης ήταν ο Νικολαϊδης –σε παγκόσμιο επίπεδο –ας δει αυτές τις ταινίες. Τέτοια πράγματα έκανε ο Κόπολα, ο Πολάνσκι και ο Σκορτσέζε με μυθικές χρηματοδοτήσεις και ο Νικολαϊδης με μηδαμινές επιχορηγήσεις και χρήματα από την τσέπη του. Η διαφορά οικονομικών μεγεθών, λέει κάτι για ταλέντο του ανθρώπου –σύμφωνοι;

-Την λατρεία για κάποιες θανατερές γυναίκες που σηματοδοτούν τις ανθρώπινες σχέσεις. Το «Singapore Sling» και το «Θα σε δω στην Κόλαση, αγάπη μου» ανήκουν σε αυτή την ενότητα και δεν είναι τυχαίο που, αυτές οι ταινίες είναι οι αγαπημένες της γυναίκας μου. Τρομερές αναφορές στον παγκόσμιο κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, χιούμορ –στιλέτο και τρυφερότητα. Σκηνοθεσία –φετίχ. Μηδενική, σχεδόν, αποδοχή από το ευρύ κοινό. Εντάξει, δεν τρέχει τίποτα. Χρειάζεται να είναι κανείς πολύ δυνατός, ή πολύ απερίσκεπτος, για να κοιτάξει κατάφατσα το υποσυνείδητο –όπως και να το κάνεις!

-Το ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Εδώ ανήκει η «Στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα». Ο Νικολαϊδης γέμιζε τις ταινίες και τα βιβλία του με προσωπικά βιώματα –όλα αυτά είναι εμφανή στην πρώτη θεματική αλυσίδα, παραπάνω. Αλλά, πάντα φρόντιζε να εκτονώσει την κατάσταση δημιουργώντας κάποιες συνθήκες απόδρασης. Οι παρέες ξαναβρίσκονται για λίγο, για μια έκρηξη, πριν επιστρέψουν στην καθημερινότητα ή πριν τινάξουν τα μυαλά τους στον αέρα –στα «Κουρέλια», τη «Συμμορία» και τον «Χαμένο». Οι μοναχικοί ήρωες την κάνουν για περίεργα μέρη, στον «Βαλκάνιο» και τα «Γουρούνια». Απόδραση με οποιοδήποτε τρόπο –λύση του δράματος. Αλλά στη «Στεκιά» … Θυμάσαι εκείνο το παλιό ανέκδοτο που κατέληγε με τη φράση «τρέχεις, τρέχεις, κυνηγάω -αν σε πιάσω, σε γαμάω -καμπανάκια, μαλακίες, ξέχασέ τα»; Αυτή είναι η μέθοδος συγγραφής της «Στεκιάς στο μάτι του Μοντεζούμα».



Το βιβλίο δομείται στην εξιστόρηση μιας ανατίναξης (και τώρα κατανοώ καλύτερα τη σχετική άποψη του Σπυριδάκη), μέσα από σφιχτοδεμένα, κυκλικά κεφάλαια. Τέλη της δεκαετίας του ’50, όταν η θρυλική παρέα είναι στο φόρτε της –μια αόρατη έκρηξη που διαλύει το σύμπαν του ήρωα, όσο αυτός ουρλιάζει με σφιγμένες γροθιές –τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν ο ήρωας μαζεύει τα απομεινάρια της ανατίναξης. Το τέλος του βιβλίου αποτελεί την αρχή του προηγούμενου συγγραφικού και σκηνοθετικού έργου του Νικολαϊδη.

Ο αγαπημένος συγγραφέας των παιδικών μου χρόνων, ο Νίκος Καζαντζάκης, έγραψε την «Αναφορά στον Γκρέκο» πριν πεθάνει –έχοντας συναίσθηση του θανάτου του. Έλεγε στον πρόλογο, «θέλω να βγω στο δρόμο να ζητιανέψω από τους περαστικούς, μια στιγμή, ένα λεπτό, λίγο χρόνο –γιατί δεν μου φτάνει όσος μου απομένει και αυτό που σπαταλάτε είναι για μένα πολύτιμο». Ο Νικολαϊδης έγραψε τη δική του «Αναφορά» -αλλά δεν ξέρω αν είχε συναίσθηση του επικείμενου θανάτου του. Δεν θέλω να υποθέσω τι απασχολούσε αυτό το ανήσυχο κεφάλι –σίγουρα δεν σκόπευε να βγει στους δρόμους –να ζητιανέψει σαν τον Καζαντζάκη. Γιατί ο Νικολαϊδης είχε εκείνο το καταπληκτικό cool cat στυλ. Έτσι, προτίμησε να πατήσει γκάζι –ο «Βαλκάνιος» και τα «Γουρούνια» του πήραν τέσσερα χρόνια το καθένα για να ολοκληρωθούν, η «Στεκιά» τελείωσε σε λιγότερο από δώδεκα μήνες. Όπως θα έλεγε κι εκείνος –«σωστός νομίζω».

Και τελικά; Πρόκειται για ένα βιβλίο που θα ικανοποιήσει τους φανατικούς οπαδούς του Νικολαϊδη, επειδή θα μάθουν επιτέλους κάποια πράγματα για τον Μπογκομόλετς, τον Βιθέντε και τους άλλους ήρωες που κυκλοφορούσαν στις σκιές των ταινιών του; Αναμφισβήτητα –και σαν φανατικός τον ευχαριστώ που μου εξήγησε όλες μου τις απορίες, γιατί πλέον δεν έχω την δυνατότητα να τον ρωτήσω. Αλλά, αυτό είναι το λιγότερο που περιέχεται στο βιβλίο. Γιατί, αν ήταν ένα τέτοιο βιβλίο δεν θα το σύστηνα στη γυναίκα μου –της ρίχνω μια δεκαετία πλας –και δεν φταίει σε τίποτα να διαβάζει σχετικά με τις αρχαίες εμμονές μας.

Μήπως πρόκειται για «ένα ακόμα βέβηλο αριστούργημα», του «καταραμένου σκηνοθέτη», που «υμνεί τη χαμένη γενιά του ροκ»; Σας παρακαλώ –αμήχανοι κριτικοί –κρατήστε για πάρτη σας στις ταμπέλες που μοιράζετε ασύδοτα. Ο Νικολαϊδης δεν νομίζω πως θέλησε ποτέ να γίνει «ο εκφραστής μια γενιάς», ο «μέγας διδάσκαλος και μύστης», ο «περιθωριακός». Χρόνια τον παρακολουθούσα να κυκλοφορεί μέσα από το έργο του, με χαμηλωμένο βλέμμα και ειρωνικό χαμόγελο –«σε στυλ κοριός με στιλέτο στην πλάτη», μάγκα μου, αν θέλεις καλά και σώνει να τον περιγράψεις.

Ο Νικολαϊδης αποφάσισε να «περπατήσει σωστά στον λάθος δρόμο» γιατί αυτό όριζε η προσωπική του ηθική. Μπορείς να καταλάβεις την έννοια της ηθικής; Καμιά σχέση με παπάδες, δασκάλους και λοιπούς μπαμπούλες. Ο Νικολαϊδης είναι ο άνθρωπος που αγωνίζεται να μην πολτοποιηθεί κοινωνικά. Επιλέγει τους δεσμούς φιλίας, επιλέγει τις κλειστές, μικρές, ομάδες, επιλέγει την καθαρότητα. Και αυτή υμνεί κι όταν οι παρέες διαλύονται –συνεχίζει στα δικά τους βήματα. Όχι από υποχρέωση, ούτε λόγω αδράνειας. Συνεχίζει γιατί αυτή είναι η επιλογή του και την στηρίζει μέχρι τέλους. Γι΄αυτό (έχει δίκιο η Έφη), η «Στεκιά» είναι, κυρίως, ένα κοινωνικό βιβλίο. Η παρουσίαση μιας κοινωνικής επιλογής, ανακατεμένη με την αγωνία του ανθρώπου – «και το δικό μου παραμύθι που είναι ρε πούστηδες;», αγανακτεί σε μια αποστροφή της ιστορίας ο ήρωας.

Αλλά, ακόμα περισσότερο –υπάρχει μια από τις δυνατότερες περιγραφές των δεκαετιών ’50 και ’60, μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Μιλάμε για αυθεντική περιγραφή –όχι κουλτούρες πασπαλισμένες με πολιτικοποιημένη ωραιοποίηση –εντάξει; Το μεγάλο πρόβλημα, η αναζήτηση του σεξ, την ώρα που η Ελλάδα βομβαρδίζεται από τα μηνύματα της σεξουαλικής επανάστασης –κυριαρχεί στις σελίδες. Ο ήρωας παγιδεύεται από τη «στέντυ γκόμενα», το εξασφαλισμένο πήδημα και πετάει ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του, καταλήγοντας σε έναν γάμο –εκ των προτέρων αποτυχημένο. «Μιλάει για μια εποχή που το σεξ ήταν διαπραγματευτικό όπλο», λέει η γυναίκα μου –που, τώρα, διαβάζει το βιβλίο.
Οι υπόλοιπες κοπέλες της παρέας κάνουν τα πάντα γύρω από το σεξ, εκτός από την ίδια την πράξη. Και τα αγόρια τις εντάσσουν σε ένα κλειστό σύστημα, αυστηρά κωδικοποιημένων συμπεριφορών. Ο ήρωας της ιστορίας κοντεύει, σε κάποια σελίδα, να πλακωθεί με τον κολλητό του γιατί εκείνος σχεδιάζει κάποια παρτούζα με ένα από τα κορίτσια της παρέας («φιλαράκι», την χαρακτηρίζει ο ήρωας) και κάποιον άσχετο. «Εγώ δουλεύω μόνο για σας», στραβώνει ο ήρωας, «μόνο για την παρέα, όχι για τον κάθε μαλάκα». Οι κώδικες ηθικής ήταν, πάντα, στενά συνδεδεμένοι με τον σεβασμό.

Μέσα στο βιβλίο περιγράφονται ανεκπλήρωτοι έρωτες, παραμυθένιοι, από αυτούς που τρέφουν τα όνειρα των αγοριών –γιατί υπάρχουν και τέτοια, αν δεν το ξέρεις. Ταξίδια, για τα σημαντικότερα πράγματα που υπάρχουν στη ζωή -για μια γυναίκα, ή για ένα φίλο, δηλαδή. Ξύλο με τους μπάτσους για χάρη κάποιου που κάηκε ζωντανός σε μια σπηλιά, από τα φλογοβόλα, αλλά πρόλαβε να πάρει μπόλικους Άγγλους μαζί του. Ταινίες που φτιάχνουν πρότυπα, τραγούδια ροκ εντ ρολλ που καθορίζουν στάσεις ζωής και στυλ. Μπόλικο στυλ, από αυτό που μόνο ο Νικολαϊδης κατάφερε να παρουσιάσει στην Ελλάδα.

Εντάξει, θα μου πεις, αλλά τι λεξιλόγιο είναι αυτό που χρησιμοποιείται στο βιβλίο; Περιγραφές από σκηνές σεξ, με τη διακριτικότητα του «φόρα παρτίδα», κοπέλες που είναι, συνήθως, «παλιόμουνα» ή «καβλοράπανα». Τι πράγματα είναι αυτά; Μισογυνισμός, βάλε και τρία κιλά φαλλοκρατισμό –να τα τυλίξω για το σπίτι ή θα τα φάτε εδώ; Ο Νικολαϊδης δεν αφήνει τίποτα αναπάντητο. Γράφει λοιπόν, σχετικά:
«Και επειδή μου ήρθε φλασιά το ξέρω το στυλάκι που να χέσω μέσα σκάει τώρα στη μόδα όλοι οι άντρες φαλλοκρατικά γουρούνια να πούμε πεοφόρα κτήνη και οι γυναίκες δοχεία ηδονής καταπιεσμένες θύματα κοινωνικού ρατσισμού και άλλες τέτοιες πίπες κι οι σταυροφόρες κάτι γκόμενες ταγάρια … κάτι μίζερες χαμηλοκώλες λυσσάρες για γαμήσι ακροκέραμο στο κεφάλι αιγαίο πέλαγος κρητικιά μπότα παράδοση ουζάκι και μυαλό μυζήθρα που έπεσα ο μαλάκας …» Πως σου φαίνεται; Κατανοητό; Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι από κρέας και επιθυμίες κι αυτά περιγράφονται στο βιβλίο. Δεν υπάρχει θέση για καταπιεσμένα ένστικτα και υπεκφυγές –δεν παίζει η υποκρισία του «τι σου κάνω μάνα μου» στο κρεβάτι, το οποίο θα πρέπει να περιγράφεται σε στυλ «τα κορμιά μας αγκαλιάστηκαν σε μια θεσπέσια ένωση». Ο ήρωας της ιστορίας είναι «ένα καλό κακό παιδί», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό μια γκόμενάς του –ή αλλιώς, κατά τον ίδιο, «όταν είμαι κακός είμαι κακός αλλά όταν είμαι καλός είμαι χειρότερος». Ελπίζω να έγινα αντιληπτός.

Και για να μην το ξεχάσω –σαν τον ήρωα του βιβλίου, παντρεύτηκα την «στέντυ γκόμενά μου» και χαράμισα 15 χρόνια ζωής, μέχρι να βρω αυτό που πραγματικά χρειαζόμουν, ερωτεύτηκα κάποτε μια γυναίκα από ένα, μοναδικό φιλί, η παρέα μου έλεγε «στο μοϋνί μας» και το ξαναθυμήθηκα διαβάζοντας τον ήρωα να λέει «στον πόιτσο μόι», οι δικοί μου έλεγαν «αν δε βρέξει, θα χιονίσει» και η παρέα του ήρωα αποφαίνεται ότι «με λένε Ελένη και θα βρέξει»… Τι θα πουν όλα αυτά; Πως ήμουνα τυπάκλα ροκενρολλάς, καταραμένη γενιά και περιθώριο; Πούτσες μπλε –όλα αυτά σημαίνουν ότι το βιβλίο του Νικολαϊδη μιλάει για κάτι που όλοι μας έχουμε νιώσει, όλοι γνωρίζουμε και όλοι λατρέψαμε. Οι περισσότεροι από εμάς, το ζήσαμε κιόλας και, όσοι δεν ήμασταν καρμίρηδες και σκατομίζεροι το γλεντήσαμε. Και το κάνει καλά –καλύτερα από άλλα βιβλία σχετικά με την «παρεϊκή» θεματολογία -που έχω διαβάσει.

Και για να το κάνει, χρησιμοποιεί αυτόν τον δαιμονισμένο κώδικα γραφής, χωρίς σημεία στίξης. Ίσως να σε μπερδέψει για κάνα δυο σελίδες –αλλά μετά μπαίνεις μέσα στο κείμενο. Ο Νικολαϊδης, σκηνοθέτης, συγγραφέας, σεναριογράφος –όλα αυτά, ένα πράγμα, ενιαίο –αποφάσισε να σε βάλει σε τροχιά. Είναι η δεύτερη φορά που διαβάζω βιβλίο χωρίς σημεία στίξης (η πρώτη ήταν με το βιβλίο του Μπαλεστρίνι –τους «Αόρατους») και είναι η δεύτερη φορά που μένω έκπληκτος. Δύσκολο πράγμα η αδιάκοπη γραφή, γιατί αν κάνεις την παραμικρή κοιλιά, θα φανεί σαν χαράδρα –και μετά, άντε να ξαναπιάσει το κουβάρι ο αναγνώστης. Μπορώ λοιπόν να εγγυηθώ ότι κανένα από τα συγκεκριμένα βιβλία δεν κάνει την παραμικρή κοιλιά! Μόνο που, στην περίπτωση του Νικολαϊδη –υπάρχουν πιο σφιχτοί κανόνες παιχνιδιού. Διάλογοι με συνεχόμενη ροή, που ακολουθούνται από δράση και μετά, πάλι διάλογοι -προτάσεις που ξεκινάνε με πεζό γράμμα. Παύση, ανάσα, διακοπή, σκέψη –άλλοι διάλογοι που ξεκινάνε, πλέον, με κεφαλαίο γράμμα. Βιβλίο που τρέχει μπροστά στα μάτια σου, όχι σαν ταινία, αλλά σαν γυάλινο ασανσέρ που βουτάει στη νυχτερινή πόλη με βροχή. Αδιάκοπα.
Και τελικά ο αναγνώστης συνειδητοποιεί –σαν τον ήρωα του βιβλίου ότι «κ΄εκεί που πήγαινα για μια στεκιά στο μάτι του Μουντεζούμα μου ΄κατσε στο τέλος μια Φουτζιγιάμα Μάμα κ΄είδα τον ουρανό σφοντύλι». Αυτό ακριβώς είναι το βιβλίο κι αν δεν κατάλαβες το νόημα της φράσης –φταις εσύ που δεν το έχεις διαβάσει. Αν το είχες κάνει, θα συμφωνούσες μαζί μου.

Λοιπόν, μην περιμένεις περισσότερα από εδώ –βρες το βιβλίο, όχι επειδή είναι στυλάτο, καταραμένο και ροκ εν ρολλ, αλλά γιατί …

«Μου φαίνεται πως τώρα ήρθε η ώρα να περπατήσουμε σωστά τον λάθος δρόμο κ΄υπάρχει μόνο ένας τρόπος να μη χαθούμε … -Να ξεχαστούμε Στέλλα να ξεχαστούμε αλλά να μην ξεχάσουμε».

Posted in: Κολλήματα