Το "1984" ποτέ δεν τελείωσε

Ξεκινήσαμε κάποια κουβέντα τις τελευταίες μέρες, με τον Σκιές –για ένα ποστ που θέλει να γράψει. Ελπίζω να το κάνει σύντομα, γιατί είναι πολύ ενδιαφέρον το θέμα που τον απασχολεί και πολύ συναρπαστική η προσέγγισή του. Αλλά, με έβαλε σε σκέψεις. Έτσι είμαι εγώ, σα βαγόνι τρένου, θέλω ατμομηχανή για να κινηθώ.

Σκέφτηκα λοιπόν για το κομμάτι εκείνο που αφήσαμε σχεδόν ανέγγιχτο στην κουβέντα μας, γιατί το θεωρήσαμε προφανές, πασίγνωστο, πολυσυζητημένο. Δεν μιλήσαμε καθόλου για την «παγκοσμιοποίηση», με άλλα λόγια. Μα, θα μου πεις, δεν υπάρχει τίποτα να συζητηθεί σχετικά με την παγκοσμιοποίηση –το ξέρουμε πια, η παγκοσμιοποίηση είναι κακό, είναι ο διάβολος, ο 666. Μπορεί να έχεις δίκιο, μπορεί και να είσαι φειδωλός στην περιγραφή σου. Αλλά, ας μιλήσουμε λίγο για την παγκοσμιοποίηση.

Και, για να αρχίσουμε μαζί της –ο όρος είναι λάθος. Δεν είναι δικό μου αυτό, το διάβασα κάπου –γεγονός όμως είναι πως ο όρος «παγκοσμιοποίηση» είναι σκέτος ευφημισμός. Ξέμεινε από την εποχή της πρωτόλειας διαφήμισης του φαινομένου, από την εποχή που μιλούσαν όλοι για ένα «πλανητικό χωριό», για την «κοινωνία της πληροφορίας» και άλλα τέτοια φουτουριστικά. Όμως, στην εφαρμογή αποκαλύφθηκε η ουτοπικότητα του όρου –δεν ήταν «παγκοσμιοποίηση» αυτό, ήταν «δυτικοποίηση».

Θυμήσου το ξεκίνημα της πληροφοριακής έκρηξης –τότε που οι υπολογιστές μας δεν ήταν σε θέση να διαβάσουν άλλες γραμματοσειρές εκτός από την λατινική στο διαδίκτυο. Υπήρχε τότε το πρόβλημα -ο θείος μου στην Αμερική δεν μπορούσε να διαβάσει ειδήσεις από τις αθλητικές ιστοσελίδες γιατί ο υπολογιστής του δεν υποστήριζε άλλους χαρακτήρες πέραν των λατινικών. Στην πορεία, το πρόβλημα ξεπεράστηκε, αλλά η αιτία παρέμεινε.

Ο προηγμένος δυτικός κόσμος (βλέπε ΗΠΑ και μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη), μέσω των αυξημένων τεχνολογικών δυνατοτήτων του κατάφερε να κυριαρχήσει στη διακίνηση και τη διαχείριση της πληροφορίας. Χωρίς αντίπαλο στο γήπεδο (μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ) έθεσε τους δικούς του κανόνες στο παιχνίδι –εύκολο ήταν. «Αν ελέγχεις τα μέσα, ελέγχεις και την πληροφορία» -αυτό δεν είναι τίποτα καινούργιο. Μόνο που, πλέον, τα μέσα δεν είναι ο ραδιοφωνικός και ο τηλεοπτικός σταθμός της πρωτεύουσας –τα μέσα οριοθετούνται στο διαδίκτυο. Γι΄αυτό η κατοχή τους ξεκίνησε από τις βασικές πλατφόρμες –πάει να πει από τα λειτουργικά συστήματα. «Δημιουργώντας το περιβάλλον επικοινωνίας, ελέγχεις και την ίδια την επικοινωνία» –αυτή είναι, μάλλον, η εξελιγμένη μορφή του παραπάνω ορισμού. Τι χρειάζεται για την δημιουργία του επικοινωνιακού περιβάλλοντος; Κατοχή τεχνογνωσίας. Ο δυτικός κόσμος την έχει και μάλιστα, αυστηρά πατενταρισμένη. Πες μου ένα λειτουργικό σύστημα που δημιουργήθηκε στην Ασία, τη Λατινική Αμερική, ή την Αφρική. Δεν υπάρχει –αυτό ακριβώς εννοώ. Κατέχοντας τις γραμμές κώδικα, κατέχουμε τη δύναμη να κατευθύνουμε την πληροφορία, να την παρακολουθήσουμε και να την εμπλουτίσουμε τόσο πολύ ώστε να την αχρηστεύσουμε.

Ο όρος «παγκοσμιοποίηση» το έκρυβε επιμελώς –ο όρος «δυτικοποίηση» το αναδεικνύει. Ποιο; Μα το γεγονός της ισοπέδωσης των τοπικών ιδιαιτεροτήτων. «Είμαστε το πλανητικό χωριό και μπορούμε πλέον να επικοινωνούμε μεταξύ μας χωρίς να μας εμποδίζουν τα σύνορα», έλεγαν τότε. Ξεχνούσαν να προσθέσουν ότι «μπορούμε να επικοινωνούμε μεταξύ μας, αλλά μόνο στη δίκη μας γλώσσα». Η δυτικοποίηση ήταν τελικά η νέα μέθοδος εισβολής –μόνο που γινόταν με έξυπνο τρόπο. Δεν ήταν πλέον αναγκαία η εδαφική κατοχή, έφτανε η κυριαρχία του κώδικα επικοινωνίας.

«Παγκόσμια αγορά», είπαν ζητωκραυγάζοντας –τι ευτυχία! «Δυτική αγορά» εννοούσαν, αφού η μονάδα συναλλαγής είναι το δολάριο ή το ευρώ και όχι το ρούβλι, το πέσο ή η ρουπία. Και ξέρεις κάτι; Αν όλα πωλούνται και αγοράζονται σε συγκεκριμένο νόμισμα, αυτός που κατέχει το νόμισμα είναι σε πλεονεκτική θέση. Εσύ που ζεις στην άλλη πλευρά και πληρώνεσαι σε πέσος θα πρέπει να ανταλλάξεις πριν συναλλαγείς. Κι όπως έλεγε ένας παλιός καθηγητής μου, «αν θέλεις να εξατμίσεις τα χρήματά σου –ο μόνος σίγουρος τρόπος είναι να τα μετατρέπεις συνέχεια σε διαφορετικό νόμισμα».

Φυσικά, πέρα από το νόμισμα, υπάρχει και η τιμολογιακή πολιτική. Που συντάσσεται ο τιμοκατάλογος; Μα φυσικά στον δυτικό κόσμο. Στη βάση των οικονομικών δυνατοτήτων των υπηκόων της Δύσης –ο υπόλοιπος κόσμος μπορεί να δουλεύει για την παραγωγή των προϊόντων, αλλά δεν θα αποκτήσει ποτέ πρόσβαση στην διανομή τους. Έχεις αντίρρηση; Σύγκρινε τον κατώτατο μισθό του Γερμανού πολίτη με τον αντίστοιχο μισθό του Ινδού και έλα μετά να μου μιλήσεις για «ελεύθερη αγορά». Το «παγκόσμια» άστο καλύτερα –ηχεί πλέον σαν μακάβριο αστείο.

Που εντοπίζεται το σφάλμα της «δυτικοποίησης»; Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για καπιταλιστικές δομές και ιμπεριαλιστικές τάσεις –αλλά θα οδηγούμασταν σε μια ακόμα γενικόλογη θεώρηση. Εντάξει, αυτές είναι οι αιτίες, αλλά ας ασχοληθούμε με το αποτέλεσμα. Κι αυτό δεν είναι άλλο από την επίδειξη συγκεκριμένης συμπεριφοράς που κατευθύνει τις ενέργειες δυτικοποίησης.

Ο δυτικός άνθρωπος θέλει να δίνει, αλλά δεν έχει μάθει να παίρνει. Και λοιπόν; Είναι κακό αυτό; Μάλλον ναι. Και για να το εξηγήσω θα πρέπει να πάμε λίγο πίσω, στις γενεσιουργές αιτίες του φαινομένου:

Υπήρχε μια παραδοχή, κοινή στις περισσότερες κουλτούρες, που απλά εκφραζόταν με διαφορετικούς τρόπους. Και αυτή δεν ήταν άλλη από την «υποχρέωση ανταπόδοσης που δημιουργείται με το δώρο». Το δώρο δεν ήταν ποτέ δωρεάν –«το δώρο θέλει αντίδωρο», έλεγε το υπόλειμμα της συγκεκριμένης παραδοχής στο χωριό μου (το κανονικό, όχι το «πλανητικό» –μη χέσω). Δεν σε βάζανε φυλακή αν δεν ανταπέδιδες το δώρο, αλλά έχανες μέρος της κοινωνικής σου καταξίωσης –αυτό λέγεται «θεσμός» και έχει δημιουργηθεί «από κάτω», γι΄αυτό και διαφέρει από τον «νόμο» που έρχεται «από πάνω».

Με την επικράτηση του χριστιανισμού, η συγκεκριμένη παραδοχή κλονίστηκε. Βλέπεις, ο χριστιανισμός πρέσβευε το αξίωμα «δώσε χωρίς περιμένεις αντάλλαγμα». Αλλά ήταν έτσι; Όχι ακριβώς –γιατί το συγκεκριμένο αξίωμα έλεγε τη μισή ιστορία. Το κομμάτι που συμπλήρωνε την πρόταση ήταν «γιατί η ανταμοιβή σου σε περιμένει μετά θάνατον». Μην συγχέεις το συγκεκριμένο κομμάτι με ανάλογες ισλαμικές δοξασίες –γιατί, στο Ισλάμ η «μετά θάνατον ανταμοιβή» αφορά πράξεις που γίνονται για χάρη του Προφήτη (που δεν είναι εδώ τριγύρω για να μας τις ξεπληρώσει) και, άλλωστε, δεν είναι ο ισλαμισμός κυρίαρχος στις δυτικές κοινωνίες.

Ο χριστιανισμός αναπλάστηκε στις δυτικές κοινωνίες, αγκαλιά με τον, τότε, νεοφερμένο καπιταλισμό και έτσι τροποποιήθηκε το προτεσταντικό δόγμα. Όπου, η ανταμοιβή για τις καλές πράξεις των ανθρώπων έρχεται μεν στη «μετά θάνατον ζωή», αλλά κάποια σημάδια της θεϊκής εύνοιας εμφανίζονται στην «παρούσα ζωή». Ο πιστός δεν χρειάζεται να αγωνιά γιατί ο Θεός θα του δείξει άμεσα αν περιλαμβάνεται στους «εκλεκτούς» του. Πως; Μα ευλογώντας τις δουλειές του και βοηθώντας τον να πλουτίσει. Άρα, οι «εκλεκτοί» περνάνε «ζωή χαρισάμενη» ήδη –όσοι πεινάνε και δυστυχούν, απλά πληρώνουν τα κρίματά τους ΚΑΙ σε αυτή τη ζωή. Ούτε αυτό είναι δικό μου –ο Μαξ Βέμπερ το λέει στην «Προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού» κι ο Μαξ Βέμπερ δεν ήταν κομμουνιστής –εντάξει;

Αυτό το συνονθύλευμα «φαίνεσθαι» και «υπάρχειν», μπολιασμένο με την ανώτατη επιδίωξη του καπιταλιστικού συστήματος για την «μεγιστοποίηση του κέρδους» είναι ότι κυριαρχεί στον δυτικό τρόπο σκέψης και ότι προκαθορίζει τις σχέσεις του δυτικού κόσμου με τους υπόλοιπους λαούς.

Δες λίγο τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και τον τρόπο με τον οποίο βοηθάνε τον Τρίτο Κόσμο. Ρίξε μια ματιά στις αποστολές (θρησκευτικού ή άλλου προσανατολισμού) που επιστρέφουν από τις αφρικανικές ή ασιατικές χώρες. Τι πήραν αυτοί οι άνθρωποι από τους λαούς με τους οποίους συναναστράφηκαν; Σε τι άλλαξε η οπτική τους; Σε τίποτα! Απλώς πήγαν, έδωσαν την ελεημοσύνη τους, εισέπραξαν χαμόγελα ευγνωμοσύνης και έφυγαν όπως ακριβώς είχαν έρθει. Αφήνοντας πίσω τους κάτι χειρότερο από την αισχροκέρδεια με την οποία διαχειρίζονται οι κρατικές αρχές την ανθρωπιστική βοήθεια. Αφήνοντας πίσω τους προσβολές. Γιατί οι άνθρωποι τους οποίους επισκέφτηκαν, αντιμετωπίζουν το «χωρίς ανταπόδοση δώρο» σαν κατευθείαν πλήγμα στον τομέα της κοινωνικής τους καταξίωσης. Περίεργο ε; Όλοι αυτοί οι «βρωμιάρηδες του Τρίτου Κόσμου» δεν είναι, τελικά, ζητιάνοι! Κοίτα κάτι πράγματα!

Όταν φύγουν οι «ελεήμονες λευκοί» εμφανίζονται τα μεγαλοστελέχη, για τα οποία, έχει ήδη προετοιμαστεί το έδαφος. Και τα μεγαλοστελέχη αγοράζουν. Γη, ανθρώπους, πλουτοπαραγωγικούς πόρους –τα πάντα. «Παγκοσμιοποίηση» με λίγα λόγια. Να φοράς παπούτσια αμερικάνικης σχεδίασης, από δέρμα αφρικανικών ζώων, που φτιάχτηκαν σε ασιατική χώρα και συσκευάστηκαν στη Λατινική Αμερική –λειτουργία ενός νέου δουλοκτητικού συστήματος με άλλα λόγια και προς όφελος των δυτικών.

Τελικά λοιπόν η «δυτικοποίηση» είναι ολέθρια για τους υπόλοιπους λαούς –πέραν της Δύσης. Αλλά γιατί θα πρέπει να με νοιάζει εμένα; «Εμείς ανήκομεν εις την Δύσιν», που έλεγε και ο αείμνηστος Τριανταφυλλίδης. Εμείς καθόμαστε και καλοπερνάμε πίνοντας το αίμα των άλλων –δεν τρέχει τίποτα. Λάθος! Και δεν το εννοώ από ανθρωπιστικής πλευράς –αυτά είναι προσωπικές επιλογές ενώ εδώ το θέμα μπαίνει σε γενικό επίπεδο.

Η δυτικοποίηση πολτοποιεί κι εμάς τους Δυτικούς. Η έννοια της «δυτικότητας» (γαμώ τους νεολογισμούς μου!), στην οποία αναφέρομαι, δεν έχει καμιά σχέση με τις παραδόσεις και τις παραδοχές του Δυτικού πολιτισμού. Δεν υπάρχει τίποτα από την Αναγέννηση, τη Γαλλική επανάσταση, τη Γερμανική πολιτική παράδοση, την Αμερικάνικη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (και φυσικά δεν υπάρχει τίποτα από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία) σε αυτή τη «δυτικότητα». Εντάξει, ας μη γινόμαστε υπερβολικοί –κάτι υπάρχει. Κι αυτό είναι το ντρεσάρισμα όλων των παραπάνω παραδόσεων, το καλούπωμα των παραδοχών τους προκειμένου να ταιριάξουν στο καινούργιο δόγμα.

Η περίφημη αρχή της υπεράσπισης της ανεξιθρησκίας, που θεμελιώθηκε στη Γαλλική επανάσταση, μετατράπηκε σε απαγόρευση της θρησκευτικής έκφρασης εφόσον αυτή σε διαφοροποιεί από τους συμπολίτες σου, σε μια Γαλλία που απαγορεύει να κυκλοφορούν γυναίκες με μαντίλα.

Οι φιλελεύθερες αρχές της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας μετατράπηκαν σε επιθετικούς πολέμους που χαρακτηρίζονται ως αμυντικοί και σε κρατική τρομοκρατία με το πρόσχημα της υπεράσπισης αυτής της ίδιας της Αμερικάνικης Ανεξαρτησίας.

Και η εκπληκτική σχετικοποίηση των αξιών που αποτέλεσε τη βάση ανάπτυξης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, μετατράπηκε σε νεκροφιλική ανωτερότητα από τους σύγχρονους τιμητές των αρχαίων φιλοσόφων.

Με αυτή τη λογική, αν θέλαμε να προσωποποιήσουμε τους εκφραστές της «παγκοσμιοποίησης»-«δυτικοποίησης» θα μιλούσαμε εξίσου για τον Μπους, τον Μπλερ, τον Σαρκοζί, τη Μέρκελ και τον Σόρος όσο και για τον Λεπέν, τον πάπα Βενέδικτο αλλά και τον Ζουράρι, τον Καρατζαφέρη, τον Χριστόδουλο και τον Ανδρουλάκη. Αν βολεύει σε κάτι η προσωποποίηση ενός δογματισμού.

Το ερώτημα λοιπόν τίθεται κάπως έτσι: Σε ενοχλεί να είσαι κακέκτυπο οργουελιανού μυθιστορήματος;

Σε ενοχλεί να μην έχεις ιστορία (αφού η ιστορία αλλάζει κάθε μέρα, ανάλογα με τα κυρίαρχα συμφέροντα); Σε ενοχλεί να μην έχεις τη δυνατότητα διαμόρφωσης της δικής σου πολιτιστικής ταυτότητας (αφού η κυρίαρχη προπαγάνδα διαμορφώνει τον κώδικα συμπεριφοράς μαζικά και σε παγκόσμιο επίπεδο); Σε ενοχλεί να σου επιβάλουν άλλοι ακόμα και το τι θα ονειρευτείς (αυτό που προβάλλεται στα μέσα χειραγώγησης-ενημέρωσης κι αυτό που κυριαρχεί στο διαδίκτυο); Σε ενοχλεί να είσαι αποκομμένος από τη δυνατότητα πληροφόρησης (λόγω του όγκου της πληροφορίας); Σε ενοχλεί να είναι προδιαγεγραμμένη η ζωή σου από την κούνια ως το μνήμα (μέσα από συγκεκριμένες και αυστηρά οριοθετημένες θεσμικές διαδικασίες);

Αν ναι –είσαι εναντίον της «παγκοσμιοποίησης»-«δυτικοποίησης». Αν όχι, τρέχα γρήγορα στο καινούργιο πολυκατάστημα. Έχουν προσφορά μια τηλεόραση wide screen μαζί με το τελευταίο μοντέλο του αυτοκινήτου που ήδη οδηγείς!

Και, αν είναι έτσι τα πράγματα –ποια θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν λύση; Να σπάσουμε τους υπολογιστές, να κάψουμε τα αυτοκίνητα, πετώντας πάνω τους αναμμένους δέκτες τηλεόρασης; Γιατί όχι; Και μετά να επιστρέψουμε στις σπηλιές και να πάρουμε τα πράγματα πάλι από την αρχή! Ε; Ας σοβαρευτούμε.

Η λύση, μάλλον βρίσκεται σε προσωπικό επίπεδο και δεν είναι άλλη από την συνειδητοποίηση της κατάστασης. Αλλά αυτό προβλέπει ανοιχτά αυτιά και ανοιχτά μάτια –για να βλέπουμε και όσα δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε. Γιατί βλέποντας, ακούγοντας, ρωτώντας -διαμορφωνόμαστε. Κυρίως ρωτώντας –έτσι νομίζω. Ρωτώντας και ακούγοντας την απάντηση, όχι ρωτώντας απλά για να έχουμε χρόνο προετοιμασίας του επόμενου τσιτάτου μας. «Ρωτώντας προχωράμε», όπως λένε κι εκείνοι.

Posted in: Συμβαίνουν κι αυτά