"Ως εκ τούτου"

Δεν συνηθίζω να γράφω για βιβλία που με έκαναν να βαρεθώ αφόρητα. Νομίζω πως ο καθένας έχει δικαίωμα να εκδώσει ότι σκατά γουστάρει, εφόσον υπάρχουν πρόθυμοι εκδοτικοί οίκοι. Και επειδή η άποψή μου για τους «σημαντικούς» εκδοτικούς οίκους είναι πως πρόκειται απλώς για οίκους ανοχής που δεν κατάφεραν να βγάλουν άδεια από το τοπικό Αστυνομικό Τμήμα και το ρίξανε στις εκδόσεις βιβλίων αφού δεν μπορούν να εκδώσουν γυναίκες, γι΄αυτό δεν περιμένω θαύματα. Ξέρεις τώρα, βλέπω τη διαφήμιση ενός βιβλίου και το πρώτο που σκέφτομαι είναι «πάλι κόψανε τζάμπα τα δέντρα για να αυνανιστεί κάποιος σε 1.000 αντίτυπα». Μερικές φορές μάλιστα, υπάρχει κόσμος που αγοράζει τα αντίτυπα κι ο αυνανισμός του «κάποιου» συνεχίζεται στις επόμενες εκδόσεις. Μιλάω για τους μεγάλους εκδοτικούς, όχι για εκείνους που εκδίδουν με το αίμα τους -εντάξει;

Πλησιάζω λίγο περισσότερο το θέμα μου, ξεκινώντας με την παρουσίαση σχετικού παραδείγματος:
Τον Κωνσταντίνο Τζούμα τον πήγαινα. Μου άρεσε σαν ηθοποιός στα «Κουρέλια» που «τραγουδάνε ακόμα» -καταπληκτικό στυλ, μνημειώδεις ατάκες! Με ξενέρωσε στον «Δράκουλα των Εξαρχείων», όπου έπαιζε μια απ΄τα ίδια –αλλά ήταν και η ταινία φόλα, όσο να πεις. Τον θαύμασα στο «Περιμένοντας τον Γκοντό» μαζί με τον Πιατά –πολύ καλές ερμηνείες! Μετά ο Τζούμας άρχισε να κάνει ραδιόφωνο –δεν μπορώ να πω ότι έκοψα φλέβες, αλλά εντάξει … Υπάρχουν και χειρότεροι.
Όταν έβγαλε αυτό το βιβλίο, το «Ως εκ θαύματος», έτρεξα να το αγοράσω. Περιέργεια, κόλλημα με τα ελληνικά 50’s και τα 60’s… Κάπως έτσι. Ξεκίνησα το βιβλίο, κατόρθωσα να διαβάσω γύρω στις 100 σελίδες (γιατί περί κατορθώματος πρόκειται, δεν κάνω πλάκα) πριν το καταχωνιάσω βλαστημώντας για τα λεφτά που ξόδεψα. Έτσι ακριβώς!

Που ήταν το πρόβλημα; Λοιπόν, δεν είμαι βιβλιοκριτικός, όχι δεν είμαι τέτοιος χαραμοφάης –απλά μου αρέσει να διαβάζω βιβλία. Γι΄αυτό και νευριάζω όταν την πατάω, αγοράζοντας σαχλαμάρες –δεν μου περισσεύει ούτε χρόνος, ούτε χρήμα. Γίνομαι συγκεκριμένος:

-Ο Κωνσταντίνος Τζούμας δεν ξέρει να γράφει. Αυτό δεν είναι κακό, κι εγώ δεν ξέρω να πλέκω, αλλά δεν είμαι εγώ αυτός που έπιασε τα κουβάρια και τις βελόνες εδώ πέρα. Ούτε ζήτησα από κανέναν να αγοράσει τα «πλεκτά» μου. Όταν, λοιπόν, δεν ξέρεις να γράφεις, αλλά γουστάρεις να βγάλεις βιβλίο τι κάνεις; Βρίσκεις κάποιον που το κατέχει το άθλημα και τον βάζεις να επιμεληθεί το πόνημά σου. Αυτό δεν έγινε στην περίπτωση του Κωνσταντίνου. Με αποτέλεσμα να διαβάζω κείμενο του στυλ «γράφουμε όπως μιλάμε». Δεν έχει να κάνει με αμεσότητα –κάποιοι καταφέρνουν να μεταφέρουν το κλίμα ενός καθημερινού διαλόγου στο χαρτί –δύσκολο πράγμα, αλλά κάποιοι το καταφέρνουν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει η προσπάθεια να περάσει κάποιο στυλ ομιλίας απευθείας στο χαρτί. Πλήρης αποτυχία. Σα να προσπαθείς να κάνεις οδικό χάρτη από τις προφορικές οδηγίες που σου δίνει ο ταξιτζής –«για να βγεις στη Χαμοστέρνας πας από δω ευθεία, μετά κάνεις αριστερά από εκεί που σου δείχνω και μετά όλο ίσα, βλέπεις ένα τέτοιο και ρωτάς πάλι». Αν κουνάς τα χέρια σου, κάτι μπορεί να καταλάβει αυτός που σε ακούει. Αν τα γράψεις όμως έτσι ακριβώς, χωρίς κινησιολογία … χέστα αδερφέ μου! Πάει να πει, γοητευτικό το στυλάκι του Τζούμα όταν μιλάει –με την τσαχπινιά που ρίχνει στο τέλος κάποιων προτάσεων. Αλλά δεν μεταφέρεται αυτό σε γραπτό κείμενο απλά κοτσάροντας τρεις τελείες! Η ειρωνεία που αποδίδεται με τον χρωματισμό της φωνής, χρειάζεται εκφραστικά μέσα για να μεταφερθεί στο χαρτί –κι ο Τζούμας δεν δείχνει να τα κατέχει αυτά τα μέσα. Ρίξτου τρεις τελείες αβέρτα κουβέρτα το λοιπόν και καθαρίσαμε –εντάξει, πάρε και τρεις τελείες από μένα, να δούμε τι θα βγει …

-Ο Κωνσταντίνος Τζούμας είναι μάλλον ο Έλληνας Τσακ Νόρις. «Υπάρχουν ελάχιστα πράγματα που δεν έχει κάνει στη ζωή του ο Κωνσταντίνος Τζούμας, απλώς επειδή δεν έφτασε ακόμα η ώρα του να αναληφθεί στους ουρανούς με πύρινο άρμα». Πριν παρατήσω την αυτοβιογραφία του πρόλαβα να διαβάσω ότι ο Κωνσταντίνος ήταν μονίμως πρώτος μαθητής στο σχολείο χωρίς ποτέ όμως να διαβάζει, οι γκόμενες τον κυνηγούσαν χωρίς αυτός να κουνάει το δαχτυλάκι του, ήταν ο καλύτερος μπασκετομπωλίστας χωρίς καν να προσπαθεί να παίξει μπάσκετ, ο μεγαλύτερος τυπάς στις παρέες … Πολύ σωστό άτομο –απ΄αυτά που αν χρησιμοποιούνταν σαν ήρωες μυθιστορήματος θα πλακώνανε οι αναγνώστες στο ξύλο τον συγγραφέα διαμαρτυρόμενοι, «άσε μας ρε μεγάλε, σε λίγο θα μας πεις ότι ο ήρωας κατουράει κολόνια και ρεύεται αποσμητικό χώρου!» Γι΄αυτό κανένας συγγραφέας δεν έφτιαξε τέτοιον all around τέλειο ήρωα –ακόμα κι ο Σούπερμαν δηλαδή, ένα μειονέκτημα με τον κρυπτονίτη το διέθετε! Αλλά ότι δεν έφτιαξε η φαντασία το δημιούργησε η ζωή –νάτος λοιπόν ο Κωνσταντίνος Τζούμας! Εγώ, τώρα, έχω μια απορία. Αυτόν τον τέλειο άνθρωπο, τον αψεγάδιαστο, τον έφτιαξε ο καλός θεούλης ή ο αχαλίνωτος ναρκισσισμός του Τζούμα; Τέλος πάντων –ας πάω παρακάτω.

-Υπάρχει ένα πρόβλημα με την διαφορετικότητα –ξέρεις. Ο διαφορετικός, ο αταίριαστος, ο «μακρυά από το μαινόμενο πλήθος» -φαίνεται. Από τον τρόπο που σκέφτεται, από τις πράξεις του, από τον τρόπο ομιλίας του. Για να δώσω ένα ακόμα παράδειγμα, διαφορετικός είναι ο Μπραντ Ντέιβις στο «Εξπρές του Μεσονυχτίου», όταν πηγαίνει ανάποδα από τους υπόλοιπους φυλακισμένους στη βόλτα γύρω από την κολώνα. Διαφορετικός δεν είναι ο Τζιμ Κάρεϊ στο «Ντετέκτιβ Ζώον» -αυτός είναι απλά γελοίος. Η διαφορετικότητα λοιπόν είναι εμφανής –δεν χρειάζεται να διαφημιστεί σα μελιτζάνα στη λαϊκή αγορά. Ο Τζούμας φωνάζει τη διαφορετικότητά του σε ρυθμό νεύρωσης, λες και φυλλομετράει τα γραπτά του αγχωμένος –«ανέφερα ότι ήμουν τυπάς κι αλλιώτικος; δε βαριέσαι –ας ρίξω μια έξτρα κορώνα, μήπως υπάρχει κανένας χαζός αναγνώστης που δεν το ΄πιασε», κάπως έτσι. Όμως οι διαφορετικοί (και συγνώμη που χαλάω το γιουβέτσι) είναι αυτοί που η κοινωνία φοβάται –ακριβώς λόγω της διαφορετικότητάς τους. Τι σόι διαφορετικός είναι ο Τζούμας όταν περιγράφει τα τσατσιλίκια του στον στρατό, όταν παινεύεται ότι περνούσαν με την παρέα του δίπλα από μια διαδήλωση και τους την έπεσαν οι μπάτσοι –αλλά μετά τους είδαν με τα μπλέιζερ, τα χρυσά κουμπιά και τα σχετικά και τους ζήτησαν συγνώμη! Αυτό εμείς το ξέραμε ως «σκατίφλωροι», παλιά λεγόταν «χρυσή νεολαία» -το μόνο διαφορετικό που είχε ήταν ότι κάπως έτσι έμοιαζαν τα καλά παιδιά που οι μαμάδες θέλανε για γαμπρούς τους. Για τέτοια διαφορετικότητα μιλάει ο Τζούμας;

Για να μην το ξημερώσουμε –αυτά ήταν τα σημεία που μου ξίνισαν στο βιβλίο του Τζούμα, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα μου. Το είπα άλλωστε και στην αρχή –ο καθένας μπορεί να εκδώσει ότι γουστάρει κι αν είσαι μαλάκας και το αγοράσεις –καλά να πάθεις. Αλλά φρίκαρα με την κριτική στο βιβλίο του Τζούμα. Φοβερό πράγμα!
Όπου έχω διαβάσει, σε περιοδικά, εφημερίδες, internet –όλοι αναφέρονται στο «Ως εκ θαύματος» σα να πρόκειται για αριστούργημα! «Αισθαντικότης, τρυφερότης, νοσταλικότης, περιγραφικότης του κλίματος άλλων εποχών» και πάει λέγοντας. Τρομάζω με κάτι τέτοια -γιατί εγώ θα πρέπει να είμαι εγκεφαλικά κατεστραμμένος, απαίδευτος και ηλίθιος που δεν τα διέκρινα όλα αυτά τα θετικά στοιχεία.

Από την άλλη πλευρά –ίσως να μην είμαι τόσο βλάκας, ίσως να πρόκειται περί συνωμοσίας. Ίσως οι βιβλιοκριτικοί να δέχονται τηλεφωνήματα, επεμβάσεις στη δουλειά τους, να ξεπληρώνουν χάρες … Πλάκα κάνω. Δεν ξέρω αν γίνονται αυτά τα πράγματα, αλλά πιστεύω ότι πρόκειται καθαρά για φαινόμενο αυθυποβολής. Θυμάσαι το παραμύθι με τα «Καινούργια ρούχα του Αυτοκράτορα»; Κάπως έτσι. Ο Κωνσταντίνος Τζούμας είναι γνωστός τυπάς με το στυλάκι και τις θανατερές ατάκες. Άρα, δεν μπορεί –και το βιβλίο του κάπως έτσι θα είναι κι αυτό! Αφού όλοι λένε ότι η καινούργια φορεσιά του Αυτοκράτορα είναι αξιοθαύμαστη –έτσι πρέπει να είναι τα πράγματα. Γιατί να διαφωνήσουμε; Το πρόβλημα έχει να κάνει με το ότι δεν υπάρχουν πλέον παιδάκια να φωνάξουν «ρε σεις, ο Αυτοκράτορας είναι γυμνός». Γιατί, βλέπεις, όσο περνάνε τα χρόνια λιγοστεύουν τα παιδάκια και περισσεύουν οι αυταρχικοί γονείς που ρίχνουν σφαλιάρες με το παραμικρό.

Και κάτι τελευταίο –για να μην έχεις απορίες. Επειδή δεν έχω ούτε τους κριτικούς σε ιδιαίτερη εκτίμηση (διατηρώ την εντύπωση ότι οι περισσότεροι είναι αποτυχημένοι συγγραφείς που εκτονώνουν το κόμπλεξ τους γράφοντας για βιβλία, αφού δεν μπορούν να γράψουν βιβλία), δεν θα ανέφερα τίποτα αν το θέμα είχε να κάνει μόνο με τις διθυραμβικές κριτικές σε ένα κακό βιβλίο. Αλλά διάβασα αυτό το πράγμα στη Lifo, από κάποιον Δημήτρη Πολιτάκη και σάλταρα αδερφέ μου! Διάβασα λοιπόν μια συγκριτική παρουσίαση που έκανε ο Πολιτάκης, στο «Ως εκ θαύματος» και στη «Στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα» του Νικολαϊδη. Θαύμασε αποσπάσματα:

«Μυθιστόρημα το ένα (Μοντεζούμα), memoirs το άλλο (Ως εκ θαύματος), και γραμμένα με εντελώς διαφορετικούς όρους και ύφος - κομψή αλλά ψύχραιμη αναπόληση από τον Κ. Τζούμα εν αντιθέσει με τον αλύπητα τσιταρισμένο ροκ νουάρ λόγο του Νικολαΐδη με τις λέξεις κυριολεκτικά να στάζουν και να κολλάνε από τα φλόκια του 16χρονου αφηγητή».

• Μπούρδα πρώτη –και τα δύο βιβλία είναι αυτοβιογραφικές καταγραφές της νεανικής ηλικίας των συγγραφέων, κανένα από τα δυο δεν είναι αυτό που λέμε «φιξιόν».

• Μπούρδα δεύτερη –«τα φλόκια» (κάποια απέχθεια διακρίνω στη χρήση του όρου -κάποιον αντιερωτισμό ίσως;) είναι το σήμα κατατεθέν μιας εποχής που το πήδημα ήταν δύσκολο και, άρα, διαρκώς επιδιωκόμενο. Σε αυτό συμφωνούν και τα δυο βιβλία –το κυνήγι της γκόμενας κυριαρχεί στις σελίδες τους.

• Αυτό για τον «τσιταρισμένο ροκ νουάρ λόγο», δεν το σχολιάζω. Πόσες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια κοινοτυπία μέχρι να εγκαταλειφθεί; Στην περίπτωση του Νικολαϊδη, φαίνεται ότι οι φορές είναι ευθέως ανάλογες του βαθμού αμηχανίας των σχολιαστών.

«Μια φίλη μάλιστα που το ξεκίνησε τον ίδιο καιρό (το Μοντεζούμα), φρίκαρε γρήγορα από το ρεσιτάλ μισογυνιστικής σαβουρογαμίας και το εγκατέλειψε αναφωνώντας «Άντε και γ..., έλεος!», αντίδραση που υποπτεύομαι θα διασκέδαζε ή και θα συγκινούσε ακόμα τον αείμνηστο σκηνοθέτη».

Εδώ έχει δίκιο ο αρθρογράφος. Ο Νικολαϊδης θα διασκέδαζε υποθέτω με τον πουριτανισμό των σύγχρονων «φιλενάδων» που συναγωνίζονται τις γιαγιάδες τους σε υποκρισία. Όμως ο αρθρογράφος λίγο χαζούλης μου φαίνεται! Γιατί καρφώνεται ότι κάνει παρέα με τέτοια σούργελα; Κι αφού κάνει παρέα με άτομα που «τα κάνουν μεν, αλλά δεν τα λένε», τι τους δίνει και διαβάσουν Νικολαϊδη; Κυκλοφορεί μια χαρά Κάλη Καρατζά, τώρα που έχει χρόνια να παρουσιάσει δουλειά της η «θεϊκή Μάιρα».

«Στιγμιότυπα από το μετεμφυλιακό συρφετό -συχνά κακοφορμισμένο και δυσοίωνο- από το βιβλίο του Πειραιώτη (αλλά εξ απαλών ονύχων συνειδητοποιημένου κοσμοπολίτη) Τζούμα»

«Στον Νικολαΐδη η βελόνα κολλάει ξανά και ξανά σ' ένα παλιό 45άρι».

Τα παραπάνω δυο αποσπάσματα τα παραθέτω για να εκφράσω τον υπέρμετρο θαυμασμό μου στον αρθρογράφο! Αυτό που στον Νικολαϊδη χαρακτηρίζεται «κόλλημα με το παρελθόν», στον Τζούμα παρουσιάζεται ως «στιγμιότυπα μετεμφυλιακού συρφετού»! Μιλάμε για το ίδιο ακριβώς πράγμα –έτσι; Για την περιγραφή μιας εποχής η οποία σχετίζεται με τα νεανικά χρόνια των συγγραφέων! Εντάξει, το καταλάβαμε μέγιστε αρθρογράφε -θα αγοράσουμε τρέχοντας το «Ως εκ θαύματος» και θα αποφύγουμε μετά βδελυγμίας το «Μοντεζούμα»!

«Μετά το ξεκαύλωμα (για το Μοντεζούμα μιλάει πάντα) ακολουθεί όμως η post coitum μελαγχολική νηφαλιότητα και βγαίνει στην επιφάνεια η (πάντα επίκαιρη) ρομαντική ψυχούλα, σημαδεμένη από τους βαλκανομεσογειακούς περιορισμούς της χώρας».

Με αυτό το απόσπασμα του κειμένου του Πολιτάκη λέω να ολοκληρώσω τη σημερινή μου μελέτη στην ανθρώπινη ψυχοπαθολογία. Ο άνθρωπος εδώ εξηγείται σταράτα –το μόνο που κατάλαβε από το βιβλίο του Νικολαϊδη είναι γαμήσια και, στο ενδιάμεσο, κάποιες ευαίσθητες πινελιές μιας «ρομαντικής ψυχούλας» (πάω να ξεράσω και ξανάρχομαι). Η συντροφικότητα της παρέας, οι γυναίκες που σημαδεύουν τη ζωή των αντρών, η υποκρισία, η ανάγκη φυγής, η ντροπιαστική φτώχεια, ο μοναχικός δρόμος σαν επιλογή που κωδικοποιείται στο «θέλω να βαδίσω σωστά στον λάθος δρόμο», όλα αυτά κι άλλα τόσα από το βιβλίο του Νικολαϊδη δεν ακουμπάνε καν τον Πολιτάκη. Όπως συμβαίνει και με την πουριτανή φίλη του δηλαδή –οι λέξεις φοβίζουν, η περιγραφή μιας κατάστασης πρέπει να είναι πάντα «στο περίπου» -για να μην τρομάξουν οι νεοσυντηρητικοί αναγνώστες.

Τελικά έχω άδικο –μόλις τώρα το συνειδητοποίησα! Το βιβλίο του Τζούμα είναι ένα καταπληκτικό βιβλίο. Στο πνεύμα των καταπληκτικών εποχών που ζούμε, το βιβλίο αυτό είναι η αποθέωση του δήθεν και γι΄αυτό γνωρίζει την αποθέωση από τους δήθεν. Αντιθέτως, το βιβλίο του Νικολαϊδη πρέπει να πεταχτεί στα σκουπίδια, από μια κοινωνία που εφαρμόζει ευλαβικά εκείνους τους παλιούς στίχους του Σαββόπουλου, «αφού δεν είχε νέα ευχάριστα να πει/ καλύτερα να μη μας πει κανένα».
Απορίες κανείς;

Posted in: Συμβαίνουν κι αυτά