Το κυματιστό γέλιο του καρδιοχειρούργου

Μόλις χτες κατάφερα να δω «Το Κύμα» -πολλοί φίλοι μου είχαν προτείνει την ταινία και πολύς ο ντόρος όταν είχε κυκλοφορήσει στις αίθουσες. Αν θες την αλήθεια, απέφευγα να δω την ταινία. Έχω αυτή την τάση, προτιμώ να λέω «δεν έχω άποψη» από το να τα χώνω σε μια ταινία που άρεσε σε πολλούς γνωστούς μου –γι΄αυτό άλλωστε, μετά την εμπειρία του «V for Vendetta» απέφυγα να δω το «Watchmen». Γιατί να τα σκαλίζω; «Δεν έχω δει την ταινία, δεν έχω άποψη» και ξεμπερδεύουμε.

Αλλά χτες έβαζε «Το Κύμα» στην τηλεόραση –δεν μπορούσα να το αποφύγω, το είδα και έχω άποψη. Όχι τόσο για την ταινία (η οποία είναι σαχλαμάρα σαν αποτέλεσμα) όσο για το περιεχόμενό της, το λεγόμενο «κοινωνικό πείραμα».

Ψάχνοντας την αρχή του σπάγκου θα πρέπει να πω δυο λόγια περί του απλού πειράματος. Το οποίο ξεκίνησε όταν ο άνθρωπος άρχισε να παρατηρεί –καθόταν, που λες, ο πρωτόγονος και κοπάναγε πέτρες για να περάσει η ώρα του (όπως σήμερα κάνουμε ζάπινγκ –ένα τέτοιο πράγμα). Κοπάνα, τρίψε, κοπάνα –σε κάποια φάση τσακμακώσανε οι πέτρες και πετάξανε σπίθες, πέσανε οι σπίθες στα ξερόκλαδα, πάρε μια φωτιά! Ο πρωτόγονος την ήξερε τη φωτιά, την είχε βουτήξει από κάτι περαστικούς κεραυνούς και τη χρησιμοποιούσε ήδη –αλλά, όσο κι αν προσπάθησε, κεραυνό δεν κατάφερε να φτιάξει (πριν την εμφάνιση των AC/DC στα μεγάλα στάδια). Παρατήρησε λοιπόν οτι οι πέτρες μπορούσαν να κάνουν την ίδια δουλειά. Έτσι γενικά; Όχι –κι εδώ ξεκινάει το πείραμα. Το οποίο κατέληξε στο συμπέρασμα οτι: ΚΑΠΟΙΕΣ πέτρες μπορούν να παράγουν σπίθα και ΚΑΠΟΙΑ ξύλα μπορούν να λαμπαδιάσουν από την σχετική σπίθα. Όταν έφτασε σε αυτό το σημείο ο άνθρωπος (μετά από ΠΟΛΛΕΣ δοκιμές), δημιούργησε και τον πρώτο επιστημονικό νόμο. Κι επειδή όποιος τον εφάρμοζε είχε σημαντικά μεγάλες πιθανότητες ν΄ανάψει φωτιά, ο νόμος ήταν έγκυρος.

Όλα θα πήγαιναν καλά αν δεν υπήρχε ένα μικρό προβληματάκι: οι συνθήκες του περιβάλλοντος χώρου. Επειδή ωραία ήταν η ανακάλυψη της φωτιάς αλλά αν εσύ μπορέσεις να ανάψεις φωτιά όταν ρίχνει καρεκλοπόδαρα ή να περιορίσεις τη φωτιά όταν φυσάει 10 μποφόρ τότε μπράβο σου και τύφλα να΄χει ο Μίστερ Zippo. Γι΄αυτό οι απόγονοι του πρωτόγονου Προμηθέα αναγκάστηκαν να κάνουν την πρώτη τους λουμπινιά και να εφεύρουν τις Κανονικές Συνθήκες (δηλαδή, τις εργαστηριακά διαμορφωμένες συνθήκες του περιβάλλοντος χώρου).

Έτσι λοιπόν ο σύγχρονος «θετικός» επιστήμονας κάνει τα μαγιλίκια του, βγάζει τη διατριβή του και σου κοτσάρει από κάτω: «τουτέστιν λοιπόν αποφαινόμεθα οτι σε Κανονικές Συνθήκες η κατάποση ελαιολάδου καταπολεμά προκαταβολικώς τα συμπτώματα της μέθης, τοιούτο δε ονομάζεται εφεξής Νόμος Φόνζι Φονζαρέλι». Πας εσύ να εφαρμόσεις τον Νόμο Φονζαρέλι και με την πρώτη γουλιά ελαιολάδου βγάζεις τ΄άντερά σου, παθαίνεις πονόκοιλο και σκουλαπεντόρια, χειρότερα από το να έπινες δυο νταμιτζάνες Σαμιώτικο. Όταν συνέρχεσαι, βουτάς τον επιστήμονα από τα πέτα –«μισό λεπτό αγαπητέ!» διαμαρτύρεται ο επιστήμων, «εγώ μίλησα για Κανονικές Συνθήκες –αν εσείς έχετε έλκος δωδεκαδακτύλου και λαδοξερατίαση, δεν πληρείτε τις σχετικές Συνθήκες!» Φεύγεις δαρμένος και βλαμμένος –με την απορία: «πληρούνται ποτέ αυτές οι Κανονικές Συνθήκες;» Πέραν του εργαστηρίου –ποτέ!

Για να μην πολυλογώ, ο φυσικός επιστήμονας κατάφερε, με τα χρόνια, να κάνει προσομοίωση των εργαστηριακών συνθηκών με τις περιβαλλοντικές συνθήκες (ή το ανάποδο) κι έτσι τα πειράματά του οδήγησαν σε ασφαλείς Νόμους. Αλλά η επιτυχία, ως γνωστόν, αποθρασύνει κι έτσι την είδε ο «θετικός» επιστήμονας παντογνώστης θεός. Και άπλωσε το γνωστικό του αντικείμενο στις, λεγόμενες, «θεωρητικές» επιστήμες. Με το επιχείρημα: «αφού κατάφερα να αποκωδικοποιήσω το DNA, θα κωλώσω στην αποκωδικοποίηση της ανθρώπινης επιθετικότητας;» Επιχείρημα ανάλογο του: «αφού είμαι αστέρι του ΝΒΑ, θα κωλώσω να γίνω επιθετικός σε επαγγελματική ομάδα ποδοσφαίρου;» Το οποίο βέβαια κανένας αθλητής (όσο καβαλημένος κι αν είναι) δεν διανοείται να θέσει κι αυτό θα πρέπει κάτι να μας πει για την αμετροέπεια των επιστημόνων.

Τα έγραψα όλα αυτά για να ξεκαθαρίσω οτι ο χαρακτηρισμός «κοινωνικό πείραμα» (εφόσον προϋποθέτει διεξαγωγή σε εργαστηριακό περιβάλλον) είναι τόσο αντιφατικός όσο το «μαυρομάλλης με ξανθά μαλλιά». Δεν λέω οτι δεν γίνεται –λέω οτι δεν στέκει!

Οι κοινωνικές επιστήμες δεν εφαρμόζονται «in vitro» επειδή: α) δεν είναι δυνατό να διαμορφωθούν τέτοιες κοινωνικές συνθήκες και β) ακόμα κι αν το καταφέρναμε με κάποιο μαγικό τρόπο, το συμπέρασμα που θα εξαγόταν θα ήταν παντελώς άχρηστο.

Επιστρέφοντας στο «Κύμα», διάβασα (με πολύ ενδιαφέρον) οτι η ταινία βασίστηκε σε ένα πραγματικό σχολικό πείραμα που έλαβε χώρα στο Πάλο Άλτο της Καλιφόρνια το 1967. Στόχος του, τότε, πειράματος ήταν να αποδείξει οτι οι άνθρωποι μετατρέπονται εύκολα σε όχλο που χειραγωγείται. Κι εδώ ακριβώς αρχίζουν οι απορίες μου:

-Ποιος ο λόγος διεξαγωγής του σχετικού πειράματος; Αν ο πεφωτισμένος καθηγητής έφερνε στην τάξη μια τηλεόραση και πρόβαλλε μισή ώρα διαφημίσεων δεν θα έφτανε στο ίδιο ακριβώς συμπέρασμα; Αν πρόβαλλε εικόνες ντοκιμαντέρ με διαδηλωτές να λιντσάρουν έναν ύποπτο ασφαλίτη με πολιτικά, ή εικόνες από λιντσαρίσματα χουλιγκάνων –δεν θα έβγαινε το ίδιο ακριβώς συμπέρασμα; Και γιατί τελικά να ξανανακαλυφθεί ο τροχός, από τη στιγμή που ο Γουστάβ Λε Μπον τα έχει γράψει όλα αυτά στην «Ψυχολογία των Μαζών» εδώ και 200 περίπου χρόνια;

-Από που προκύπτει η σύνδεση της συμπεριφοράς η οποία αναπτύχθηκε από τους μαθητές κατά τη διάρκεια του «πειράματος» με το ίδιο το «πείραμα»; Πως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι οτι οι μαθητές αντέδρασαν με τον Χ τρόπο επειδή αφέθηκαν να χειραγωγηθούν κι όχι γιατί, για παράδειγμα, ήθελαν να πάρουν καλό βαθμό στο μάθημα, ή επειδή έκαναν χαβαλέ, ή επειδή είχαν ήδη διαμορφώσει μια κουλτούρα μάζας από την μέχρι τότε διαδικασία κοινωνικοποίησής τους; Το βιβλίο του Καλιφορνέζου καθηγητή δεν το έχω διαβάσει, αλλά η ταινία προσπαθεί να κάνει τη διασύνδεση με πονηρούτσικες πουστίτσες. Εντάξει –κι εγώ επιθυμώ να σκάσουν αύριο οι αναρχικοί εξωγήινοι και να μας εφαρμόσουν την αναρχική κοινωνία, αλλά δεν το λέω αυτό «κοινωνικό πείραμα», μάλλον φαντασιοπληξία το λέω.

-Ποια ήταν τελικά η έκτροπη συμπεριφορά στην οποία οδήγησε το «πείραμα» τα υποκείμενά του; Στην ταινία, σαν αποτελέσματα εκτροπής παρουσιάστηκαν: κάποια graffiti που κάνανε οι μαθητές στην πόλη (μόνο που αντί να γράφουν Bithoulas was here, έφτιαχναν το σήμα του Κύματος), κάποιες ιστοσελίδες με βίαιο περιεχόμενο (σαν αυτές που γεμίζουν το ίντερνετ), μια συμπλοκή μεταξύ σχολείων σε αγώνα πόλο (απ΄αυτές που συμβαίνουν κατά συρροή τα τελευταία 50 χρόνια), ένα χαστούκι μαθητή στη γκόμενά του (εδώ κι αν έχουμε φασιστική έκφανση!), ένα παρ’ολίγον λιντσάρισμα μαθητή (σχεδόν καθημερινό φαινόμενο στις σχολικές αυλές) και τέλος ο γνωστός ψυχάκιας μαθητής με το πιστόλι που μακελεύει μια σχολική αίθουσα (άραγε και στο Κολουμπάιν το ίδιο πείραμα κάνανε;)

Τουτέστιν η όλη ιστορία αφορά ένα πείραμα του οποίου το συμπέρασμα είναι εκ των προτέρων γνωστό και καταγεγραμμένο. Από την διεξαγωγή δε του πειράματος δεν προκύπτουν ούτε άμεσες διασυνδέσεις ερεθισμάτων –συμπεριφοράς, ούτε και η πιθανολόγηση (έστω) οτι η τυχόν επανάληψη παρόμοιων ερεθισμάτων θα οδηγήσει σε παρόμοιες συμπεριφορές. Μια τρύπα στο νερό, σα να λέμε, μόνο που η πέτρα με την οποία ανοίξαμε την τρύπα ήταν ιλουστρασιόν και φωσφοριζέ.

Κατόπιν αυτών, θα κάνω μερικές υποθέσεις επιστημονικής φαντασίας (στην κυριολεξία):

1. Ο σκοπός του πειράματος και της ταινίας θα μπορούσε να είναι η ενίσχυση της άποψης οτι τα κοινωνικά φαινόμενα δύνανται να μελετηθούν εργαστηριακά και αποκομμένα από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Τέτοιου είδους απόψεις υποστηρίζονται από μπαρουφολόγους «κοινωνικούς βιολόγους», μπαταξήδες ψυχολόγους (που νομίζουν οτι το σύνολο ισούται με το ακριβές άθροισμα των μονάδων που το αποτελούν) και «ιστορικούς επιστήμονες» τύπου Φουκουγιάμα ή Λιακόπουλου.

2. Η συμβολική αναπαράσταση ενός κοινωνικού φαινομένου συνήθως απογυμνώνει το φαινόμενο από τη σημασία του. Για παράδειγμα (χοντρικά), η αναπαράσταση του Ολοκαυτώματος με το βίαιο κόψιμο λουλουδιών από έναν κήπο θα μείωνε (ή και θα εξαφάνιζε) τη φρίκη αυτού καθεαυτού του γεγονότος. Ο Ολοκληρωτισμός λοιπόν, δεν ήταν απάνθρωπος επειδή δυο παιδιά παίξανε χαστούκια –ήταν απάνθρωπος σαν θεωρία εφόσον προωθούσε την ανθρώπινη ανισότητα και τα αποτελέσματά του είναι γνωστά, φρικιαστικά και (ιλιγγιωδώς) αριθμητικά μετρήσιμα. Όπως και η σφαγή των ιθαγενών στον Αμαζόνιο είναι απάνθρωπη σαν γεγονός, ενώ η σφαγή των ιθαγενών του πλανήτη Πανδώρα στο "Avatar" είναι απλώς ένα συγκινησιακό κλισέ.

3. Το πείραμα απέδειξε τελικά, διαφορετικά πράγματα απ΄όσα ευαγγελίζονται οι δημιουργοί του. Απέδειξε οτι ο ρόλος του καθηγητή μιας τάξης παραμένει απολυταρχικός, απέδειξε οτι οι προβληματικοί μαθητές εξωθούνται στην παράνοια ακόμα και από τα προοδευτικά σχολεία, απέδειξε οτι τα αθλήματα συνεπάγονται κτηνώδη ανταγωνισμό ακόμα και στην «αγνότερη» μορφή τους, απέδειξε οτι ο χαβαλές κερδίζει κατά κράτος την όποια διαδικασία μάθησης στα σχολεία. Έτσι είναι αυτά τα πειράματα –τα εφαρμόζεις στους άλλους και βγάζουν συμπεράσματα σχετικά με σένα.

Όταν κάνεις ένα πείραμα συνηθίζεται να βγάζεις κάποιο συμπέρασμα –κι αν το πείραμά σου είναι μούφα, το πετάς στα σκουπίδια γεμάτος ντροπή. Το συγκεκριμένο πείραμα έγινε βιβλίο, ξανάγινε βιβλίο και βγήκε σε ταινία. Άρα κάποιοι υποθέτουν οτι, απ΄όλο αυτό, βγήκε κάποιο συμπέρασμα. Ποιο;

Οτι οι αναρχικοί είναι κρετίνοι, βρομύλοι χασικλήδες που τσαμπουκαλεύονται μονάχα όταν τους σβήνουν τα συνθήματα ή όταν δεν τους πουλάνε χόρτο;

Οτι μονάχα οι φυτούκλες μαθήτριες έχουν το σθένος να αντισταθούν στο «Κύμα»;

Οτι οι προοδευτικοί γονείς οδηγούν τα παιδιά τους στον συντηρητισμό;

Οτι οι αλητόβιοι μαθητές είναι η καλύτερη μαγιά για τη στελέχωση φασιστικών ομάδων;

Οτι το λευκό πουκάμισο και το τζιν παντελόνι είναι στολή ανάλογης βαρύτητας με τις στρατιωτικές; Άρα, είτε φοράς τη στολή του Γ΄Ράιχ, είτε είσαι ντυμμένος πάνκης -μας κάνει ένα και το αυτό;

Οτι ένας έμπειρος αναρχικός και πρώην καταληψίας είναι ο πλέον αναμενόμενος να υποπέσει σε χιτλερικές τάσεις συμπεριφοράς;

Οτι οι ομαδικές ενέργειες των μαθητών είναι εν δυνάμει φασιστικές;

Οτι ο καλύτερος τρόπος για να σκηνοθετήσεις μια θεατρική παράσταση είναι να επιβληθείς;

Οτι τα πάρτι στις παραλίες, τα στίκερ και τα γκράφιτι είναι εν δυνάμει φασιστικά φαινόμενα;

Οτι αν θυσιάσουμε τμήμα του «εγώ» για χάρη του «εμείς» θα μετατραπούμε αυτομάτως σε φασιστική συμμορία;

Οτι τελικά η καψούρα είναι δυνατότερη από τον φασισμό;

Ποιο γαμημένο συμπέρασμα βγαίνει από όλη αυτή την προσπάθεια παρουσίασης του συγκεκριμένου πειράματος;

Λοιπόν, θα σου πω το δικό μου συμπέρασμα, για να μη σε ταλαιπωρώ άλλο: Την προηγούμενη ακριβώς μέρα, έτυχε να δω (και να καταευχαριστηθώ) μια άλλη ταινία, το "Crank: High Voltage". Εκεί, ο αιμοσταγής δολοφόνος Τσεβ Τσέλιος (παντού υπάρχει ένας Έλληνας!) αγωνιζόταν να ξαναβρεί την καρδιά του, την οποία είχαν κλέψει κάτι Κινέζοι χασάπηδες χειρούργοι (κυριολεκτώ). Έτρεχε ο ήρωας και είχε να φορτίζει συνέχεια μια μηχανική καρδιά που του έβαλαν για να πορεύεται στην ταινία και δώστου τα ηλεκτροσόκ, δώστου να χαλάνε τα μοτεράκια.... Τι εννοώ με όλα αυτά; Οτι πολύ διασκέδασα με την ταινία (ο πρωταγωνιστής Τζέισον Στάθαμ είναι από τους αγαπημένους μου) αλλά σκεφτόμουν τα γέλια που θα έκανε ένας καρδιοχειρούργος αν τύχαινε να παρακολουθήσει το συγκεκριμένο φιλμ. Γιατί θα γελούσε ο καρδιοχειρούργος; Επειδή όσα παρουσίαζε το φιλμ σχετικά με την επιστήμη του ήταν ένα μάτσο καραγκιοζιλίκια. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο ένας κοινωνικός επιστήμονας θα ξεκαρδιζόταν παρακολουθώντας «Το Κύμα».

Και τα ρέστα δικά σας...

Posted in: Συμβαίνουν κι αυτά