Το μέσα είναι το μήνυμα

Πριν κάμποσα χρόνια ήταν της μόδας αυτή η ατάκα του McLuhan: «το μέσο είναι το μήνυμα». Ωραία κουβέντα, ψαγμένη –ολόκληρη επιστήμη τράβηξε στον αέρα, σαν κουνέλι από καπέλο ταχυδακτυλουργού ή σαν μέσο μαζικής ενημέρωσης από κατασκευαστική εταιρεία.

Ήθελε να πει (και το είπε δηλαδή) ο συχωρεμένος, ότι κάθε πομπός μηνύματος αποκαλύπτει τμήματα της ταυτότητάς του στο μήνυμα και (πολλές φορές) το ίδιο το μήνυμα δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ταυτότητα του πομπού. Το έγραψα μπερδεμένα; Ας το κάνω παράδειγμα:

Ο πομπός είμαι εγώ (που μιλάω, ή γράφω, ή δηλώνω –σε ατομικό ή/και κοινωνικό επίπεδο). Το μήνυμα είναι αυτό που στέλνω εγώ προς τα έξω. Λέω δηλαδή: «άμα ξαναπάω σινεμά να με χέσεις!» Εντελώς αποκομμένο, το μήνυμα εκφράζει απλώς μια θέση –δεν σκοπεύω να ξαναπάω σινεμά. Όμως, για να διατυπωθεί το συγκεκριμένο μήνυμα, χρειάστηκε να προϋπάρξει αγανάκτηση εκ μέρους μου, είτε λόγω της κακής ποιότητας των πρόσφατων ταινιών που παίζονται στους σινεμάδες, είτε λόγω του ακριβού εισιτηρίου, είτε λόγω των κακών συνθηκών πρόσβασης στο σινεμά και παρακολούθησης της ταινίας... Εσύ τώρα, ο αποδέκτης του μηνύματος, μπορείς με απλές ερωτήσεις –παρατηρήσεις να διευκρινήσεις την αιτία της αγανάκτησής μου και να βγάλεις συμπέρασμα περί του ατόμου μου. Αν, για παράδειγμα, μανούριασα επειδή οι σινεμάδες παίζουν μόνο εμπορικές ταινίες είμαι (ή θέλω να δείχνω –αλλά αυτό θα πρέπει να μελετηθεί σε δεύτερο επίπεδο) οπαδός της «ποιοτικής 7ης τέχνης». Αν εκνευρίστηκα επειδή το εισιτήριο κάνει 8 ευρώ είμαι είτε φτωχός είτε τσιγκούνης. Και πάει λέγοντας.... Στο τέλος, το αρχικό μήνυμα «δεν σκοπεύω να ξαναπάω σινεμά», έχει τόσο υποχωρήσει σημασιολογικά που μπορούμε κάλλιστα να το ξεχάσουμε –το μέσο έχει υποκαταστήσει το μήνυμα, εγώ είμαι πλέον το μήνυμα.

Εντάξει μη βαράς, ο McLuhan δεν ενδιαφερόταν τόσο πολύ για τα άτομα-πομπούς μηνυμάτων, ενδιαφερόταν περισσότερο για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τους κυρίαρχους πομπούς μηνυμάτων δηλαδή. Γι΄αυτό κι εγώ θα συνεχίσω κοιτάζοντας προς την μεριά των Μέσων. Μαζικής. Οτιδήποτε.

Αλλά δεν σκοπεύω να ασχοληθώ με τις ειδήσεις στις τηλεοράσεις, τα ραδιόφωνα και τις εφημερίδες. Όλοι ξέρουμε, ή όλοι λέμε πώς ξέρουμε αν και επιμένουμε να ξεχνάμε –τέλος πάντων -ας αφήσουμε στην άκρη τις επίσημες πηγές εξημέρωσης. Θα προτιμήσω να ασχοληθώ με την οπτική των δεκτών της μαζικής ενημέρωσης, ειδικά όταν έρθει η ώρα να μετατραπούν σε πομπούς.

Είναι γνωστό οτι στην τηλεοπτική ειδησεογραφία κυριαρχεί η κοπρολαγνεία. Δεν λέω τίποτα καινοφανές, όποιον κι αν ρωτήσεις θα σου πει οτι τα κανάλια παίζουν το βρακί της Τζούλιας, το διαζύγιο της Ελένης, τη σκατολογία του Λαζόπουλου και άλλες αθάνατες επιτυχίες του βλαχογκλάμουρ ελληνικού τζετ σετ. Σε αυτό το οικολογικό περιβάλλον όπου η τηλεόραση ανακυκλώνει τα δικά της σκουπίδια και τα ξανασερβίρει μισομασημένα έρχεται η δολοφονία του Γκιόλια και μαζί της η άμεση ταυτοποίηση του δολοφονικού πιστολιού με τη Σέχτα Επαναστατών. Στη συνέχεια σκάει και η σχετική προκηρυξούλα, επειδή, τι να σου κάνουν κι οι μπάτσοι; Όλον τον κόσμο μόνοι τους δεν μπορούν να τον πείσουν!
Δε με ενδιαφέρει καθόλου αν πρόκειται περί ηλιθίων οι οποίοι νομίζουν οτι κάνουν επανάσταση ή περί συμμορίας που χρησιμοποιεί κάποιες ψευτοεπαναστατικές παπαριές για να μην καρφωθεί οτι πρόκειται περί ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Με απασχολεί όμως το σκεπτικό της συγγραφής της συγκεκριμένης προκήρυξης, το μήνυμα δηλαδή που εκπέμπεται από το μέσο. Κι αυτό δεν είναι άλλο από την αντίληψη: η μάχη δίνεται πλέον σε επίπεδο βρακιού.

Αυτά έδειχνε ο Γκιόλιας στο Τρωκτικό, βρακιά που φαίνονταν από σηκωμένα μίνι, αξύριστες μασχάλες ή κώλους με κυτταρίτιδα. Κι όποιος πιστεύει οτι ο Γκιόλιας ήταν σημαντικός παράγοντας στα θέματα ντόπινγκ του αθλητισμού ή στην υπόθεση του Βατοπεδίου, μάλλον βλέπει όνειρα ξεσκέπαστος. Κι αν κάποιος θεωρεί οτι ο Γκιόλιας ήταν συνεργάτης της αστυνομίας και λοιδορούσε τον αντιεξουσιαστικό χώρο, τότε τι γνώμη έχει για το σάιτ της Χρυσής Αυγής, για παράδειγμα; Ή μήπως το όλο θέμα πάει ανάλογα με την κατάταξη δημοφιλίας; Αλλά τότε ο Γκιόλιας ήταν πιο ψηλά από τους Χρυσαυγίτες επειδή ακριβώς έδειχνε βρακί και κυτταρίτιδα. Άρα η μάχη δίνεται σε επίπεδο βρακιού. Άντε –και κυτταρίτιδας.

Κι αν η άποψη περί του πρόσφατα διαμορφωμένου πεδίου μάχης ανήκει στα «καθεστωτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης», δεν εκπλήσσομαι –δουλειά τους είναι να μεταφέρουν τη σύγκρουση σε επίπεδο αξύριστης μασχάλης. Όταν όμως το συγκεκριμένο πεδίο μάχης γίνεται αποδεκτό και από την πλευρά των «εναλλακτικών» ή των «αντιεξουσιαστών», τότε μάλλον κάπου την έχουμε πατήσει πολύ άσχημα. Όλοι μας. Επειδή η τυχόν επικράτηση σε αυτού του είδους τη διαμάχη θα οδηγήσει απλώς στην αντικατάσταση της Πετρούλας στο δελτίο καιρού του Star από τον γιο του Καντερέ. Ε, δεν ξέρω αν αξίζει τον κόπο....

Να το πάω παραδίπλα. Έχουν γεμίσει οι οθόνες με τις φάτσες των κοτζαμπάσηδων φορτηγατζήδων οι οποίοι ορκίζονται οτι «θα αγωνιστούμε μέχρι θανάτου επειδής η κυβέρνηση μας εξαπάτησε». Άρα, υπήρχε μια συμφωνία η οποία δεν τηρήθηκε, υποθέτεις. Ποια ήταν αυτή η συμφωνία; Να ψηφιστεί το νομοσχέδιο για το άνοιγμα του επαγγέλματός τους τον ερχόμενο Σεπτέμβρη! Οπότε αυτοί να κάνουν την απεργία τους, όπως είχαν συμφωνήσει με την κυβέρνηση, στα τέλη Αυγούστου! Τώρα, έφερε νωρίτερα το νομοσχέδιο η κυβέρνηση κι αναγκάστηκαν οι άνθρωποι να αφήσουν τον κόσμο χωρίς καύσιμα! Άρα φταίει η κυβέρνηση που έμεινε ο κόσμος χωρίς καύσιμα! Για ποιο ακριβώς πράγμα μιλάμε;
Προέκτεινα τον παραπάνω συλλογισμό για να δείξω οτι, στα περισσότερα μηνύματα, υπάρχει μια ελικοειδής κορδέλα που συγκρατεί το περιτύλιγμα και την οποία αν επιχειρήσεις να ξεδιπλώσεις δεν πρόκειται να μάθεις τίποτα για τον πομπό του μηνύματος –το πολύ να μπερδευτείς σαν το γατί που παίζει με το κουβάρι του πλεξίματος. Στην πρόκληση τέτοιου είδους μπερδεμάτων αποσκοπούν μηνύματα-φιοριτούρες σαν το παραπάνω και επιχειρήματα όπως αυτά που χρησιμοποιούν οι κοτζαμπάσηδες φορτηγατζήδες περί «πλήρους απαξιώσεως ενός περιουσιακού τους στοιχείου». Κάτσε να δούμε το πράγμα απλοϊκά, μπας και βγάλουμε άκρη:
Οι φορτηγατζήδες απεργούν –γιατί απεργούν; Κανένας δεν ξέρει εφόσον οι ίδιοι δεν αναφέρουν πουθενά τα αιτήματά τους. Το μόνο που αναφέρουν είναι ότι θέλουν να αποζημιωθούν για τις άδειές τους τώρα που το επάγγελμα παύει να είναι κλειστό. Ας υποθέσουμε λοιπόν οτι αυτό είναι το αίτημά τους. Για να κάνουμε μια χοντρική οικονομική αποτίμηση ας σκεφτούμε πότε βγήκαν αυτές οι άδειες. Στην πλειοψηφία τους το 1971! Τις έδινε χαριστικά ο Παπαδόπουλος στους «καλούς οικογενειάρχες» και μαζί τούς χάριζε κάτι δόσεις δανείων που είχαν πάρει για να αγοράσουν φορτηγά (το ξέρω επειδή έτσι βολεύτηκε κι ένας θείος μου χουντικός). Άρα, αρχικό κόστος άδειας: 0 δρχ. Με το πέρασμα των χρόνων διατηρήθηκε το κλειστό επάγγελμα με αποτέλεσμα να ανέβει τεχνητά η αξία των αδειών. Μέχρι εδώ έχουμε κάποιους αδικημένους; Βεβαίως –το κοινωνικό σύνολο το οποίο πλήρωνε νταβατζιλίκι στους κοτζαμπάσηδες, επειδή έτσι αποφάσισε ο Παπαδόπουλος. «Ναι, αλλά κάποιοι συνάδελφοι αγόρασαν πρόσφατα τις άδειές τους», επιχειρηματολογούν οι εκπρόσωποι των φορτηγατζήδων. Άρα δεν πρόλαβαν να κονομήσουν χοντρά, συμπληρώνω εγώ. Εντάξει! Όμως τι καθεστώς επικρατεί σε αυτή τη χώρα; Έχουμε οικονομία της ελεύθερης αγοράς ή κρατικό παρεμβατισμό; Αν έχουμε το πρώτο, αυτά συμβαίνουν στην αγορά –επενδύεις σε κάτι, αλλάζει η κατάσταση και παίρνεις τ΄αρχίδια σου. Όπως δεν είσαι υποχρεωμένος να δώσεις στην κοινωνία τα κέρδη σου έτσι και η κοινωνία δεν είναι υποχρεωμένη να πληρώσει τις ζημιές σου. Ελεύθερη αγορά ίσον ζούγκλα; Δεν σου αρέσει; Κι εγώ μαζί σου, να την καταργήσουμε να ησυχάσουμε. Μήπως όμως το καθεστώς της χώρας είναι κρατικός παρεμβατισμός; Μα, αν είναι έτσι δεν θα έπρεπε να έχεις στα χέρια σου την άδεια που δόθηκε για να βοηθήσει τον «καλό οικογενειάρχη» της χούντας! Όπως και οι άδειες περιπτέρων, έτσι κι εδώ έχουμε μια προσφορά του κράτους προς κάποιους συγκεκριμένους πολίτες η οποία δεν μεταβιβάζεται και δεν πωλείται, απλώς προστατεύεται μέσω μονοπωλίου. Άρα λοιπόν, παρανόμως αγόρασες μάγκα μου και άντε βρες αυτόν που σου πούλησε να του ρίξεις δυο οκάδες ξύλο. Εγώ δε σου φταίω σε κάτι για να σε πληρώσω.

Προφανή τα παραπάνω; Δε νομίζω. Επειδή, αν ήταν προφανή θα αποτελούσαν επιχειρήματα στον δημόσιο διάλογο και κάτι τέτοιο δεν το είδα μέχρι σήμερα. Επίσης, αν ήταν προφανή θα οριοθετούσαν την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κάστας από το ευρύ κοινωνικό σύνολο. Δεν εννοώ οτι είναι πολλοί υπέρ τους, εννοώ οτι η βασική αντίρρηση του κοινωνικού συνόλου εντοπίζεται στο «και τι φταίω εγώ να χάνω τις διακοπές μου». Την ώρα που η θέση του «αριστερού» χώρου είναι «βασικά χέστηκα περί βενζίνης εγώ ο εναλλακτικός και ποδηλάτης, αλλά εφόσον κοντράρουν με την κυβέρνηση κάποιο δίκιο θα έχουν». Αν θέλεις, μπορείς να πιάσεις τις δυο παραπάνω δηλώσεις και να βρεις τα χαρακτηριστικά των εκφραστών τους, θα είναι διασκεδαστικό το παιχνίδι. Αλλά εγώ τα αναφέρω απλώς για να επισημάνω τον αποπροσανατολισμό πρόσληψης του μηνύματος. Αντί να απαιτούμε την άμεση κατάργηση των μικροαστικών συντεχνιών πού φυτοζωούν ληστεύοντάς μας καθημερινά, το γυρνάμε στο τσάμικο και το φιλοσοφικό. «Φταίει το σύστημα», που έλεγε κι εκείνη η διαφήμιση. Ή επιλέγουμε να βαυκαλιστούμε με το μάντρα «κοιτάω την πάρτη μου», λες κι αυτό είναι ποτέ δυνατό!

Και βέβαια, όταν η τρομοκρατία σου δίνει συντεταγμένη τη μάχη της κιλότας, όταν οι συνδικατιστές σου (δεν το έγραψα λάθος) αγωνίζονται προκειμένου να συνεχίσουν να πλουτίζουν σε βάρος των υπολοίπων πολιτών με σημαία το «έτσι τα βρήκαμε γιατί να τα αλλάξουμε;» τότε είναι προφανές οτι σε παρόμοιες τακτικές θα προσανατολίζεται και η εκάστοτε κυβέρνηση. Πάρε αυτή εδώ, για παράδειγμα.

«Θα απογράψουμε τους δημόσιους υπάλληλους κι αυτό είναι έργο πνοής», λένε. Εντάξει –μας απογράψανε, και λοιπόν; Το προφανές μήνυμα είναι: κουφάλες δημόσιοι, τέρμα τα μαύρα φράγκα πού κονομάγατε! Μόνο που το συγκεκριμένο μήνυμα δεν στέλνεται στους δημόσιους υπάλληλους! Επειδή αυτοί ξέρουν οτι η απογραφή υπήρξε μια σαχλαμάρα –βάλαμε τα στοιχεία μας σε μια βάση δεδομένων κι εξακολουθούμε να στέλνουμε τις μισθοδοσίες μας εκεί που τις στέλναμε και πρώτα! Σύνδεση ανάμεσα στο ένα και στο άλλο δεν υπάρχει! Διασταύρωση στοιχείων, επαληθεύσεις κ.λ.π. ξέχασέ τα. Άρα; Όλη η υπόθεση ήταν ένα μήνυμα προς τους απέξω, «κοίτα με πώς ελέγχω τους δημόσιους υπαλλήλους για να καταλάβεις πόσο σκληρό αγόρι είμαι». Μπαρούφες.

Βγαίνει μετά ο ειδήμονας στη μαοϊκή προπαγάνδα Πάγκαλος, ρίχνει την εξυπναδούλα περί «φον Φούφουτων» που έρχονται να μας ελέγξουν, ξαναξεκινάει το παραμυθάκι περί αδούλωτων Ελλήνων και Φράγκων κατακτητών που τα έχουνε βάλει μαζί μας. Ρίξε μια ματιά στο μήνυμα –ποιους εννοεί; Μα, αυτούς τους ταλαίπωρους που έρχονται κάθε τρεις και λίγο και τους δείχνουν στις ειδήσεις με τις γλώσσες έξω και τα σακάκια στα χέρια να τρέχουν από Υπουργείο σε Γραμματεία και πάλι πίσω. Τι είναι αυτοί; «Είναι μπαμπούλες που μας αναγκάζουν να πάρουμε μέτρα», λέει η κυβέρνηση. Ωραίο μήνυμα! Καταλαβαίνουμε βέβαια όλοι οτι οι συγκεκριμένοι κυριούληδες σχετίζεται με το δάνειο που μας το δίνουν σε δόσεις και μας ελέγχουν πριν την κάθε δόση –ρωτάω λοιπόν: ποιοι μας ελέγχουν; Οι καημένοι με τις τσαντούλες τους; Τι τον περάσαμε τον κρατικό μηχανισμό, για μπακάλικο με λογιστικά βιβλία πρώτης κατηγορίας; Να έρχεται ο εφοριακός με τη βρώμικη αναπνοή, να ξεψαχνίσει τα βιβλία κι έτσι, ας πούμε; Ο έλεγχος γίνεται στα κεντρικά της εταιρείας, όπου και παίρνονται οι αποφάσεις περί χορήγησης των δόσεων. Στέλνουμε, σαν κράτος, στοιχεία –τα ελέγχουν και αποφαίνονται. Μας ζητάνε να κάνουμε νόμους, τους στέλνουμε τις δημοσιεύεις στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, διαβάζουν και συσκέπτονται. Έτσι πάει το κορδόνι. Και σαν έξτρα μπόνους μας στέλνουν αυτά τα κλιμάκια για να μας βοηθήσουν σε τίποτα μελέτες, μπρέινταμιτζ και άλλα σχετικά. Πού ακούστηκε όμως να κάνει ο τοκογλύφος προσωπική επίσκεψη στο σπίτι του δαγκωμένου; Άντε –το πολύ να του στείλει τίποτα αγόρια για θελήματα, μην τρελαθούμε κιόλας!

Σταματάω εδώ το ψείρισμα των μηνυμάτων επειδή συνεχίζοντας θα πέσω πάνω στην φρέσκια αγωνία των δημοσιογράφων του διαδικτύου να ρυθμίσουν τη δεοντολογία των μπλογκς (από που κι ως που και τι δουλειά έχουν;) Σταματάω επειδή σ΄εκείνη την περίπτωση «το μέσο μήνυμα είναι η μήνυση» και δεν έχω όρεξη ν΄ασχοληθώ περισσότερο.

Είναι εκτός θέματος.

Posted in: Συμβαίνουν κι αυτά