"Κρίση; Ποια κρίση;"

«Επικοινωνιακή κρίση/ είναι πάντα το ίδιο/ παθαίνω νευρική κρίση/ οδηγούμαι στην παράνοια», έλεγαν οι Led Zeppelin. Το θυμήθηκα αρκετές από τις φορές που προσπάθησα να εκφράσω τις, όποιες, απόψεις μου. Και τον τελευταίο χρόνο που ασχολούμαι με το ευγενές άθλημα του blogging, η επανάληψη του παραπάνω τετράστιχου λειτουργεί σαν βουδιστικό μάντρα –άλλοι κλείνουν τα μάτια και ψέλνουν «ΟΜΜΜΜ ΟΜΜΜΜΜΜ», εγώ μουρμουρίζω Zeppelin (είμαι παλιοροκάς τι να κάνουμε;)

Που εντοπίζω το πρόβλημα; Στο ότι ο κάθε άνθρωπος, όχι μόνο αναπτύσσει τις απόψεις του, αλλά και ακούει τις απόψεις των άλλων «από θέση». Πάει να πει «έχω διαμορφώσει μια κοσμοθεωρία στο κεφάλι μου και αυτή η κοσμοθεωρία έχει διαμορφωθεί από τις επιδράσεις που δέχτηκα, τα ερεθίσματα και την προσωπική μου ικανότητα επεξεργασίας όλων αυτών. Η κοσμοθεωρία μου λειτουργεί σαν πρίσμα, μέσα από το οποίο βλέπω και ακούω τις απόψεις των άλλων». Από την στεγανότητα της προσωπικής «κοσμοθεωρίας» του καθενός, εξαρτάται και η δυνατότητά του να κατανοεί τις απόψεις των άλλων. Αν δηλαδή οι απόψεις σου είναι ντουβάρια, δεν πρόκειται να πάρεις χαμπάρι τι λέει ο συνομιλητής σου. Αλλά, βέβαια, και αν οι απόψεις σου είναι διάτρητες σαν ελβετικό τυρί δεν πρόκειται να λειτουργήσεις συνθετικά και να επεξεργαστείς τα ερεθίσματα που δέχεσαι από τους άλλους.

Άρα, εντοπίζω το πρόβλημα στην ύπαρξη (ή μη) στεγανών; Όχι μόνο, αν και τα στεγανά δημιουργούν προβληματικές καταστάσεις. Το πρόβλημα βρίσκεται στην έλλειψη αντικειμενικότητας στη διαδικασία επικοινωνίας (η αντικειμενικότητα, άλλωστε, δεν υπάρχει σε καμιά ανθρώπινη ενέργεια). Λέω κάτι, το οποίο είναι «χρωματισμένο» με τις δικές μου εμπειρίες και ο συνομιλητής μου το εκλαμβάνει μέσα από μια διαδικασία «επαναχρωματισμού» από την προσωπική του εμπειρική παλέτα. Είμαι Αμερικάνος στρατιώτης στο Βιετνάμ και λέω «βόμβες Ναπάλμ» -χαμογελάω κιόλας γιατί νιώθω ασφάλεια, ξέροντας πως όποτε έπεσαν οι βόμβες δεν έμεινε κουνούπι, να με απειλήσει, στη γύρω περιοχή. Ο Βιετναμέζος ακούει «βόμβες Ναπάλμ» και παθαίνει νευρικό κλονισμό γιατί θυμάται την οικογένειά του να τσουρουφλίζεται στον τελευταίο βομβαρδισμό.

Φτάνει αυτό; Ναι –αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Γιατί, στη διαδικασία επικοινωνίας, μεταξύ πομπού και δέκτη παρεμβάλλεται και ο συνήθης «Λευκός Θόρυβος» (ε, ας κάνω και μια αναφορά στον τίτλο του blog μου!). Ο «Λευκός Θόρυβος» προσδιορίστηκε για πρώτη φορά στην διαδικασία επικοινωνίας μέσω ασυρμάτων και δεν ήταν τίποτα άλλο από τα παράσιτα –«έλα Ρότζερ, με λαμβάνεις; Βζζζζζ σήμερα είμαστε βζζζζζ πέντε και βζζζζ στο βζζζζζ όβερ». Αυτά τα παράσιτα υπάρχουν τόσο και στη διαπροσωπική επικοινωνία όσο και στην πληροφόρηση που δεχόμαστε από εξωτερικές πηγές (αλλά αυτό το τελευταίο είναι μια τεράστια κουβέντα που δεν σκοπεύω να ανοίξω εδώ). Στην διαπροσωπική επικοινωνία, ο «Λευκός Θόρυβος» προκαλείται από εξωτερικές πηγές κυρίως. Για παράδειγμα:

Δυο φίλοι μιλάνε, ας πούμε σε μια καφετέρια.

Α: Λοιπόν θέλω να σου πω ότι η ζωή μου πάει από το κακό στο χειρότερο.

Β: Α ναι; Για πες! (εκείνη την ώρα σηκώνεται η ξανθιά του διπλανού τραπεζιού και περνάει δίπλα τους).

Α: Να, έπεσε το σπίτι και πλάκωσε όλη μου την οικογένεια.

Β: Α ναι; Ωραία, ωραία! (η ξανθιά πιάνει την κουβέντα με μια εξίσου εντυπωσιακή μελαχρινή).

Α: Τι ωραία ρε; Που έμεινα ορφανός;

Β: (Μιλάει στο κινητό του) Συγνώμη τι έλεγες;

Στο παραπάνω παράδειγμα –τα ηχεία της καφετέριας παίζουν προφανώς Led Zeppelin, δυσχεραίνοντας την ακουστική του χώρου.

Η συγκεκριμένη προσέγγιση είχε να κάνει με διαπροσωπικές επαφές. Πάρε τώρα αυτό το χάος και μετέφερε το σε επαφές μέσω διαδικτύου. Σε συνθήκες, δηλαδή, απρόσωπες (με την έννοια της έλλειψης άμεσης οπτικής επαφής), όπου δεν είναι δυνατό να ξεχωρίσεις αν σε βρίζει ο άλλος όταν σου γράφει «Ante gamisou re!» ή αν εκφράζει τον θαυμασμό του για κάτι απίθανο που έχεις μόλις πει. Στον «Θόρυβο» του ίδιου του μέσου, μπορείς κάλλιστα να προσθέσεις τον «Θόρυβο» από τις εξωτερικές πηγές πλησίον σου (η μαμά φωνάζει πως το φαγητό είναι έτοιμο, ο προϊστάμενος μπαίνει αιφνιδιαστικά, οι Δίδυμοι Πύργοι καταρρέουν πριν προλάβεις να πατήσεις το enter …) και θα καταλάβεις πως σε τέτοιες συνθήκες υπάρχει μόνο «κατά τύχη συνεννόηση».

Τόσο χάλια; Όχι βρε παιδί μου –τα παραλέω για να κερδίσω τις εντυπώσεις. Η ιστορία του Πύργου της Βαβέλ ήταν ένα διδακτικό παραμύθι, αλλά παραμένει παραμύθι, ας μην το ξεχνάμε. Οι άνθρωποι έχουν φροντίσει να εξασφαλίσουν κάποια μίνιμουμ επικοινωνίας μέσω των «από κοινού νοηματικών συμφωνηθέντων». Κώδικες επικοινωνίας, με άλλα λόγια, που μας οδηγούν στην προσέγγιση των νοημάτων τα οποία προσπαθεί να μεταφέρει η «κουβέντα» του «συνομιλητή» μας. Έτσι λοιπόν, όταν λέω πως «είμαι χαρούμενος γιατί μόλις επέστρεψα από το ραντεβού της ζωής μου με το εξελιγμένο αντίγραφο της Τζούλια Ρόμπερτς», ο «συνομιλητής» καταλαβαίνει πως είμαι όντως χαρούμενος –ενώ όταν λέω πως «είμαι χαρούμενος γιατί μόλις επέστρεψα από το ραντεβού της ζωής μου με το εξελιγμένο αντίγραφο της Τζένης Σταυροπούλου» ο «συνομιλητής» καταλαβαίνει πως αυτοσαρκάζομαι. Σχεδόν πάντα.

Καταλήγω πως χρειάζονται δυο πράγματα, προκειμένου να εξασφαλίσω κάποιο υποφερτό επίπεδο επικοινωνίας με τους συνανθρώπους μου:

- Συνεχής αμφισβήτηση των προσωπικών μου στερεοτύπων (προσοχή! λέω αμφισβήτηση που σημαίνει κριτική αντιμετώπιση –δεν λέω απόρριψη αναφανδόν) προκειμένου να αυξήσω την αντιληπτική μου ικανότητα σε σχέση με τα συμβάντα στον έξω (από εμένα) κόσμο.

- Αποδοχή των κανόνων επικοινωνίας, προκειμένου να μειώσω την επίδραση του «Λευκού Θορύβου».

Απλά πράγματα και γι’ αυτό δύσκολα πραγματοποιήσιμα! Γιατί, τα προσωπικά μου στερεότυπα προκύπτουν μεν από τη «θέση» μου, τον ρόλο μου στο κοινωνικό σύνολο αλλά, ταυτόχρονα, ενισχύουν και ενεργοποιούν τον συγκεκριμένο ρόλο. Πάρε ένα ακόμα παράδειγμα, από τον οπαδικό χώρο του ποδοσφαίρου που είναι και πιο εύκολος:

Είμαι Ολυμπιακός, γαύρος, βαμμένος. Άρα ο συγκεκριμένος ρόλος επιτάσσει την υποστήριξη της ομάδας μου όπως και να έχει η κατάσταση. Βλέπω με τα ίδια μου τα μάτια, τον ερυθρόλευκο αμυντικό να κλωτσάει τον αντίπαλο επιθετικό από πίσω, διακρίνω τα ίχνη του παπουτσιού του στον αστράγαλο του άλλου, μη σου πω ότι ακούω κιόλας το κρακ του κομματιασμένου αστραγάλου! Αν σε αυτή την «διφορούμενη» φάση ο διαιτητής τολμήσει να σφυρίξει πέναλντυ θα σκαρφαλώσω το κιγκλίδωμα να του φάω το λαρύγγι σαν αξιοπρεπής Μουτζαχεντίν –ουρλιάζοντας «πουλημένεεεεε, γαμιέται η μάνα σου!» Κατανοητό;

Έκανα μια μικρή κομπίνα στο παραπάνω παράδειγμα και θα την παραδεχτώ σκύβοντας συνεσταλμένα το κεφάλι. Θέλοντας να δείξω ένα από τα βασικότερα, κατά τη γνώμη μου, εμπόδια στην διαδικασία της επικοινωνίας –έβαλα από το παράθυρο την έννοια του «άλλου». Που υμνούσε στα αρχαία χρόνια ο Σώτος Παναγόπουλος με τους στίχους -«αυτός ο άλλος, αυτός ο άλλος /είναι ευεργέτης μου μεγάλος». Που σε ρωτάνε τα χουλιγκάνια έξω από το γήπεδο –«με ποιόν είσαι ρε; Με μας ή με τους άλλους» Κι αν απαντήσεις φοβισμένος –«με σας ρε παιδιά», σε πλακώνουν στις γρήγορες πληροφορώντας σε –«ναι, αλλά εμείς είμαστε οι άλλοι!» Ποιος είναι ο «άλλος» τελικά;

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από τον φόβο μας –ο «άλλος» δεν υπάρχει. Είναι μια καθαρά νοητική κατασκευή που, πάνω της, φορτώνουμε όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά, προκειμένου να ορίσουμε τους εαυτούς μας σε αντίστιξη με αυτόν. Ο «άλλος» είναι βρωμιάρης για να είμαστε εμείς καθαροί, ο «άλλος» είναι ανώμαλος για να ορίσουμε τη δική μας ευθύτητα, είναι κλέφτης προκειμένου να καταδειχτεί η δική μας τιμιότητα, έχει ταπεινούς σκοπούς και καταχθόνια ελατήρια, για να είμαστε εμείς οι αποκλειστικοί κληρονόμοι των ευγενικών ιδεών. Σου θυμίζει κάτι η παραπάνω περιγραφή του «άλλου»; Βρωμιάρης -άρα οικονομικός μετανάστης, ανώμαλος –άρα ομοφυλόφιλος, κλέφτης –άρα Αλβανός, καταχθόνιος –άρα Τούρκος. Σωστά;

Αν συμφωνείς, κατανοείς πλήρως την χρηστική αξία της ύπαρξης του «άλλου» προκειμένου να ενδυναμωθεί η εθνική συνείδηση. Η οποία εθνική συνείδηση, συντελεί στη συνοχή της ομάδας –είμαστε μαζί και κρατιόμαστε σφιχτά για να μη μας εξολοθρεύσουν οι «άλλοι». Αν δεν υπάρχουν οι «άλλοι» δεν έχουμε λόγο να κρατιόμαστε σφιχταγκαλιασμένοι από τον φόβο μας! Μπορούμε να εκφράσουμε τη διαφορετικότητά μας, να προβάλλουμε τις αντιρρήσεις μας. Μπορούμε;

Αυτός ο άτιμος ο «άλλος» λοιπόν, αυτός ο ευλογημένος ο «άλλος», ο «αποδιοπομπαίος τράγος» που ξεπλένει τα κρίματά μας –αυτός που δεν υπήρχε και γι’ αυτό εφευρέθηκε –αυτός μας δημιουργεί τεράστια προβλήματα επικοινωνίας.

Γιατί, μπορούμε, για παράδειγμα, να δεχτούμε πως όλοι οι άνθρωποι σπαράζουν τη στιγμή του θανάτου τους –αλλά, αν πρόκειται για Τούρκους, άστο καλύτερα! Αυτοί, άλλωστε, δεν είναι άνθρωποι. Κι αν δεν κωλώσατε με το παράδειγμα των Τούρκων, μπορείτε μια χαρά να αλλάξετε την εθνικότητα. Όπου Τούρκοι, βάλτε Αμερικάνοι, Ιρακινοί, Αρειανοί –ότι θέλετε. Κι αν ακόμα δεν έχετε πειστεί –προσθέστε απλώς μια ιδιότητα. Βγάλτε τα έθνη και βάλτε στη θέση τους απεχθείς εγκληματίες –παιδεραστές, βιαστές, χρηματιστές, βιομήχανους, ταξιτζήδες –ότι σας βολεύει. Ότι σας κάνει να αισθάνεστε μέλη μιας ομάδας και σας ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους με λίγα λόγια.

Πότε θα αποδεχτούμε τον «άλλο»; Μπορούμε τελικά να τον αποδεχτούμε; Αυτά με ρωτούσαν κάποιοι φίλοι τις προάλλες –λοιπόν, πρόκειται για ανολοκλήρωτες ερωτήσεις. Γιατί μοιάζει σα να ρωτάς –«πότε τελικά θα ασχοληθούμε με την εξάλειψη της πείνας από τον πλανήτη;» Προφανώς ποτέ, σε κοινωνικό επίπεδο. Γιατί σε κοινωνικό επίπεδο η ύπαρξη του «άλλου» μας βολεύει και η πείνα του 3^ου κόσμου μας βολεύει.

Και σε ατομικό επίπεδο; Εδώ η απάντηση είναι δύσκολη. Γιατί έχει να κάνει με την ατομική συνείδηση και με τις κοινωνικές καταβολές. Ποιος μπορεί να ζυγίσει τι υπερισχύει; Ποιος μπορεί να μετρήσει το ποσοστό επιρροής του κοινωνικού ασυνείδητου στην χωροθέτηση του ατομικού συνειδητού; Εγώ πάντως –όχι.

Γι΄αυτό και κάθε φορά που βλέπω μια καινούργια παρεξήγηση να ανατέλλει δεν εκνευρίζομαι, ούτε αναρωτιέμαι –πρήζοντας το συκώτι μου. Αράζω αναπαυτικά και λέω το ηρεμιστικό μου μάντρα: «Επικοινωνιακή κρίση/ είναι πάντα το ίδιο/ παθαίνω νευρική κρίση/ οδηγούμαι στην παράνοια».

Όχι ότι βοηθάει ιδιαίτερα –αλλά ο άνθρωπος για μια ελπίδα ζει (και, ενίοτε, πεθαίνει).

Posted in: Συμβαίνουν κι αυτά