Κακές συνήθειες

Όλοι οι άνθρωποι κουβαλάνε κάποιο κουσούρι. Εγώ κουβαλάω περισσότερα. Μέσα σε αυτά είναι και η ίωση που κόλλησα από την Πάντειο. Να τα βλέπω δηλαδή όλα μέσα από κοινωνιολογικές θεωρίες και να τα αναλύω με την κλασσική κοινωνιολογική λογική. Είναι εκνευριστικό –το ξέρω. Μοιάζει λίγο με τη μαλακία του γιατρού που του λες «καλημέρα» και σου απαντάει «λίγο ωχρό σε βλέπω –μήπως να έκανες ένα τρίπλεξ;» Και με την χοντροκοπιά του συνεργειά -τον ρωτάς πως τα περνάει και σου απαντάει «βαράνε τα κύλινδρα –πόσον καιρό έχεις να ρυθμίσεις βαλβίδες;» Ενοχλητικό, όπως και να το δεις. Και καθόλου απαραίτητο, συνήθως. Γιατί, στην τελική, «είμαι ωχρός επειδή δεν έχω συνέλθει ακόμα από τα ξύδια» και «η μηχανή πάει μια χαρά –γιατί να την πειράξω;»

Έκανα αυτόν τον πρόλογο για να καταλήξω σε αυτό που με απασχολεί αρκετό καιρό. Την απροθυμία μεγάλου ποσοστού πολιτών να υποστηρίξουν μια σαφή πολιτική θέση. Πριν το προχωρήσω, θα πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι όλες οι θέσεις είναι πολιτικές. Γιατί έχουν αντίκτυπο στην διαχείριση των κοινωνικών ζητημάτων. Να το κάνω πιο εύκολο χρησιμοποιώντας σαν παράδειγμα την στάση των πολιτών απέναντι στις εκλογικές διαδικασίες. Τρεις είναι οι θέσεις που μπορεί κανείς να υιοθετήσει (μια κάθε φορά -όχι όλες μαζί -έτσι;):

1. Να συμμετάσχει ψηφίζοντας κάποιο από τα κόμματα. Με την ενέργειά του αυτή, δηλώνει πως πιστεύει στην πιθανότητα διαμόρφωσης, μιας επιθυμητής, ή έστω υποφερτής κατάστασης, μέσα από την εκλογική διαδικασία.
2. Να συμμετάσχει, ψηφίζοντας λευκό ή (συνειδητοποιημένο) άκυρο. Με την ενέργειά του αυτή, δηλώνει την αντίθεσή του με το υπάρχον εκλογικό σύστημα.
3. Να απέχει από την εκλογική διαδικασία. Με την ενέργειά του αυτή δηλώνει τόσα πολλά που καταντά να μην δηλώνει τίποτα. Γιατί η συγκεκριμένη ενέργεια μπορεί να εκληφθεί σαν αντίθεση προς το εκλογικό σύστημα, σαν αδιαφορία προς τις εκλογικές διαδικασίες, σαν βαρεμάρα και ο κατάλογος τέλος δεν έχει. Εκτός εάν η αποχή από τις εκλογές είναι συνέπεια κοινωνικής κινητοποίησης –ας πούμε, σε εκλογικές διαδικασίες που διεξάγονται για να νομιμοποιηθούν πραξικοπηματικές κυβερνήσεις, είναι συνήθης η προτροπή των αριστερών κοινωνικών σχηματισμών για μαζική αποχή. Αλλά, στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων, για να έχει πολιτικό λόγο ύπαρξης η αποχή θα πρέπει να αιτιολογείται με σαφήνεια, απέναντι στο κοινωνικό σώμα.

Ποιες είναι οι συνέπειες των παραπάνω θέσεων;

• Στην πρώτη περίπτωση, η εναλλαγή κομμάτων στην κυβέρνηση και η διαμόρφωση των διαχειριστικών τους δυνατοτήτων. Αυτή η εναλλαγή μπορεί να καλύψει όλο το κομματικό φάσμα; Συνήθως όχι. Οι λόγοι είναι γνωστοί και αφορούν τις σκοπιμότητες που εξυπηρετεί το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα.
• Στην δεύτερη περίπτωση, η καταγραφή του ποσοστού των πολιτών που απορρίπτουν το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα. Βέβαια, κάθε σύστημα έχει την τάση να φροντίζει για την επιβίωσή του –υιοθετώντας διαδικασίες εξαφάνισης (ή στρεβλής χρησιμοποίησης) των διαδικασιών ακύρωσής του. Έτσι και το υπάρχον ελληνικό εκλογικό σύστημα, απορροφά τα λευκά-άκυρα και τα μοιράζει, εφαρμόζοντας μάλιστα ενισχυμένη αναλογική, στα υπάρχοντα κόμματα –στην προσπάθειά του να εξαφανίσει την «παραφωνία».
• Στην τρίτη περίπτωση, υπάρχουν συνέπειες μόνο όταν πρόκειται για μαζική πολιτική στάση. Αλλιώς, το εκλογικό σώμα απλά συρρικνώνεται και η εκάστοτε κυβέρνηση δεν επηρεάζεται καθόλου. Η τυχόν καταγραφή του ποσοστού των πολιτών που απέχουν δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού πρόκειται για ανομοιογενές δείγμα.

Έγινε σαφές πως κάθε θέση είναι πολιτική, αλλά υπάρχουν και πολιτικές θέσεις που χαρακτηρίζονται από ασάφεια;

Υποστηρίζω πως οι ασαφείς πολιτικές θέσεις δεν βοηθούν την κοινωνική αλλαγή –απλά συντηρούν το υπάρχον σύστημα. Η αξιολόγηση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς πολιτικής ασάφειας γίνεται ανάλογα με την επιδίωξη του υποκειμένου.

Για να το κάνω πιο κατανοητό –τι επιδιώκει το άτομο, επιδεικνύοντας μια ασαφή και τελικά παθητική στάση;

• Αν επιδιώκει την διαιώνιση του υπάρχοντος συστήματος και είναι πεπεισμένο πως η συμμετοχή του δεν είναι απαραίτητη –αφού το σύστημα είναι, ούτως ή άλλως, ισχυρό –η παθητική στάση είναι κατανοητή. Μόνο που ταιριάζει σε απολυταρχικά καθεστώτα, όπου η συμμετοχή των πολιτών εξυπηρετεί καθαρά λόγους εντυπωσιασμού.
• Αν επιδιώκει την ανατροπή του υπάρχοντος συστήματος, η παθητική στάση είναι η απολύτως χειρότερη τακτική. Μοιάζει σα να περιμένεις να βρέξει, μήπως και πλυθούν τα πόδια σου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, δυο πράγματα μπορεί να συμβούν: ή θα σαπίσουν τα πόδια σου από τη μπίχλα, ή θα έρθει κάποιος να σου ανοίξει τη βρύση. Ο κάποιος, όπως έχει αποδειχτεί από το κοινωνικό γίγνεσθαι, ονομάζεται συνήθως ηγέτης -προφέρεται «Φύρερ», «Ντούτσε», «εθνάρχης» ή κάπως έτσι.
• Αν αδιαφορεί για το σύστημα, η παθητική στάση είναι υποκριτική. Γιατί το υποκείμενο συμμετέχει στις λειτουργίες του συστήματος (εργάζεται, πληρώνει φόρους, πηγαίνει στο στρατό κ.λ.π.) αλλά πείθει τον εαυτό του πως αποτελεί εξωσυστημικό κομμάτι που ασχολείται με την προσωπική του ζωή και δεν δέχεται συστημικές επιρροές. Η περίπτωση του «αναχωρητή» του ανθρώπου δηλαδή που βγαίνει «έξω και πέρα» από το σύστημα και διαμορφώνει την ζωή του αυτόνομα δεν εντάσσεται στη συγκεκριμένη παθητική αντιμετώπιση –αφού τα συγκεκριμένα άτομα υιοθετούν ουσιαστικά μια ενεργή θέση απόρριψης του συστήματος και, περιχαρακώνοντας τα προσωπικά τους σύνορα, ουσιαστικά βρίσκονται σε διαρκή εμπόλεμη κατάσταση με το κυρίαρχο σύστημα.

Με αυτό το σκεπτικό υποστηρίζω πως το υπάρχον κοινωνικό σύστημα ενδυναμώνεται ή συντηρείται από την παθητικότητα και σε καμιά περίπτωση δεν μεταβάλλεται.

Πως εκφράζεται όμως και πως εξηγείται η παθητική στάση απέναντι στο κυρίαρχο σύστημα;

Η έκφραση της παθητικότητας συνήθως συνεπάγεται την υιοθέτηση χαωτικών, πεσιμιστικών, μηδενιστικών ή/και πλήρως ανεφάρμοστων θέσεων. Υποστηρίζουμε:

• Την θέση «όλα ή τίποτα». Αν δεν γίνεται να τσακίσουμε το σύστημα με μια κίνηση, δεν υπάρχει λόγος να κάνουμε καμιά κίνηση.
• Την παντοδυναμία του συστήματος. Ότι και να κάνουμε, το σύστημα θα επιβιώσει, άρα κάθε προσπάθεια είναι μάταιη.
• Την αμφισβήτηση των κοινωνικών ομάδων που αγωνίζονται για τη μετατροπή του συστήματος. Οι αναρχικοί είναι πληρωμένοι από τους μπάτσους ή ηλίθια κωλόπαιδα, οι αυτονομιστές είναι κολλημένοι θεωρητικοί ή έτοιμοι να ξεπουλήσουν τις θέσεις τους για να βολευτούν, οι κομμουνιστές έχουν κακή προϊστορία κ.λ.π. Εφαρμόζοντας τη διαδικασία της ταμπελοποίησης και της τσουβαλοποίησης οδηγούμαστε στην αδρανοποίηση με ήσυχη τη συνείδησή μας.
• Την υιοθέτηση τόσων επιλογών δράσεων, όσων ακριβώς χρειάζεται για να μείνουμε αδρανείς. Καλοί οι Χ που αγωνίζονται για το Ψ, αλλά καλοί και οι Ζ που αγωνίζονται για το Ω. Αν πεις δε για τους Ρ που αγωνίζονται για το Σ –αυτοί κι αν αξίζουν τον κόπο! Άρα, τι επιλέγουμε; Απολύτως τίποτα.
• Την αμφισβήτηση των φορέων θέσεων σε ατομικό επίπεδο. Ο Τσε Γκεβάρα φορούσε rolex –αυτό και μόνο είναι αρκετό για πολλούς για να επισκιάσει όλη τη δράση του. Κι αν παίρνει η μπάλα τον Τσε, φαντάσου τι γίνεται με τους υπόλοιπους!

Αυτές είναι οι πιο συνηθισμένες εκφράσεις της παθητικότητας. Αλλά γιατί υπάρχει και (συνήθως) κυριαρχεί η παθητική συμπεριφορά; Η εύκολη εξήγηση είναι πως η παθητική συμπεριφορά είναι άμεσο επακόλουθο της παθητικοποίησης που καλλιεργείται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, της πληθώρας πληροφορίας που καταλήγει στην αυτοαναίρεση και την αποπληροφόρηση καθώς και της αποτελεσματικής κυρίαρχης προπαγάνδας. Ξεμπερδέψαμε; Δυστυχώς όχι.

Γιατί όλα τα παραπάνω δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν την παθητική στάση, ενεργητικών και ευαισθητοποιημένων, κατά τα άλλα, πολιτών –οι οποίοι δραστηριοποιούνται (και συνήθως άμεσα) σε «αποϊδεολογικοποιημένους» τομείς (όπως η οικολογία, η υποστήριξη των μειονοτήτων, η αντίδραση απέναντι σε καταπιεστικές θρησκευτικές αντιλήψεις κ.λ.π.) αλλά αδρανοποιούνται όταν παρουσιάζεται συσχετισμός με αριστερές ιδεολογίες. Χρησιμοποιώντας τον όρο «αριστερές ιδεολογίες», προσπαθώ να καλύψω τον χώρο που εκτείνεται από την κοινοβουλευτική αριστερά μέχρι τους ακραίους αντικρατιστές. Εστιάζω στον ιδεολογικό χώρο της αριστεράς γιατί είναι ο μόνος που συνδέεται (λιγότερο ή περισσότερο) με την μετατροπή ή/και την πλήρη κατάργηση του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος.

Και υποστηρίζω πως τα φαινόμενα αδρανοποίησης που παρατηρούνται με την είσοδο της αριστερής ιδεολογίας στο προσκήνιο έχουν να κάνουν, συνήθως, με τους εξής λόγους:

• Τις αποτυχημένες προσπάθειες εφαρμογής του «σοσιαλιστικού μοντέλου» σε αρκετές χώρες σε συνδυασμό με τη δυτική-ψυχροπολεμική προπαγάνδα. Τα, όποια, θετικά στοιχεία των προσπαθειών υποβαθμίστηκαν, οι συγκρίσεις πριν-κατά τη διάρκεια-μετά δεν υφίστανται καν και ακολούθως υπερτονίστηκε η στρεβλή αντιπαράθεση «δημοκρατίας δυτικού τύπου» σε σχέση με τη «δικτατορία ανατολικού τύπου». Σε αυτή την αντιπαράθεση εμφανίζεται ένα απολύτως ψευδεπίγραφο δημοκρατικό σύστημα, όπου κυριαρχεί η αίσθηση (προσοχή –μόνο η αίσθηση!) της ελευθερίας λόγου και πράξεων, σε αντίθεση με, προσεκτικά επιλεγμένα, επιμέρους χαρακτηριστικά ενός άλλου συστήματος. Η ύπαρξη «ισχυρών ανδρών» που καταχράστηκαν την εξουσία και οι γραφειοκρατικές δομές των «πρώην ανατολικών χωρών» συνηγορούν στην δημιουργία αρνητικής εντύπωσης και στην επικράτηση της δυτικής προπαγάνδας. Και, όπως σε κάθε πετυχημένη προπαγανδιστική ενέργεια –επιτυγχάνεται η, πέρα από κάθε λογική, εξομοίωση. Αν ο Στάλιν ήταν σφαγέας, αυτό σημαίνει πως κάθε αριστερός Γενικός Γραμματέας είναι επίσης σφαγέας ή, έστω, εν δυνάμει σφαγέας. Έτσι απλά, χωρίς αιτιολόγηση μέσα από τα ιστορικά γεγονότα.
• Τη δαιμονοποίηση της αριστερής ορολογίας. Όροι όπως «σύντροφοι», «αγώνες», «λαϊκή συμμετοχή», «ιμπεριαλισμός», «καπιταλισμός» κ.λ.π. έχουν, είτε στριμωχτεί στο συλλογικό υποσυνείδητο με κολλημένη τη στάμπα του «σκληροπυρηνικού κομματικού με το κονσερβοκούτι», είτε ξεφτιλιστεί μέσα από τη χρήση τους από πολιτικούς αγύρτες και καιροσκόπους.
• Τον «μεσσιανικό» χαρακτήρα του μηνύματος που σημάδεψε το σύνολο σχεδόν των αριστερών θεωριών. Όταν μιλάς για έναν καλύτερο κόσμο, οφείλεις να είσαι «αγνός κι αμόλυντος». Όταν εφαρμόζεις μια αριστερή θεωρία στην πράξη, οφείλεις να δημιουργήσεις την «ιδανική κοινωνία» -τίποτα λιγότερο. Δεν έχει σημασία αν βρίσκεσαι σε εμπόλεμη κατάσταση με υπερδυνάμεις τους καπιταλισμού (συνηθίζουμε να ξεχνάμε την, σχεδόν πανευρωπαϊκή, εισβολή στην ΕΣΣΔ αμέσως μετά την άνοδο των κομμουνιστών, στην οποία συμμετείχαν μέχρι και Έλληνες από το νεοσύστατο ακόμα κράτος, μας αρέσει να παραβλέπουμε το εμπάργκο στην Κούβα, ή την επίθεση των Ιαπώνων στην Κίνα του Μάο). Δεν έχει σημασία αν η χώρα στην οποία γίνεται προσπάθεια εφαρμογής της αριστερής θεωρίας είναι εξαθλιωμένη (γι’ αυτό άλλωστε έκανε επανάσταση). Δεν έχει σημασία αν τα πράγματα είναι καταφανώς χειρότερα στο αντίπαλο στρατόπεδο. Η εφαρμογή αριστερής ιδεολογίας θα πρέπει να συνεπάγεται την άμεση εγκαθίδρυση του "επίγειου παραδείσου επι της γης". Οτιδήποτε άλλο είναι αποτυχία.
• Η παρεμπόδιση, η υποβάθμιση και η διαστρέβλωση της πληροφόρησης, όταν αυτή προέρχεται από αριστερά κινήματα. Ποιος ξέρει ποιές είναι οι θέσεις των ελλήνων αναρχικών και αυτονομιστών; Υπάχει ακόμα το κίνημα των καταλήψεων; Κι αν ναι -που; Ποιος ξέρει για τον Έβο Μοράλες; Όχι ότι είναι ινδιάνος -έτσι; Τι πρεσβεύει ο άνθρωπος; Κι αυτός ο Τσάβες τι κάνει στη Βενεζουέλα; Γιατί διαδηλώνουν και φυλακίζονται, βασανίζονται, δολοφονούνται άνθρωποι στις μισές χώρες της Λατινικής Αμερικής; Ποιοι ήταν οι Τουπαμάρος; Τι είναι το «Φωτεινό Μονοπάτι»; Τι γίνεται στην Αγκόλα; Τι συμβαίνει με τους αριστερούς στην Τουρκία; Κανείς δεν ξέρει. Κι αν θέλει να μάθει, πρέπει να γίνει Σέρλοκ για να βγάλει άκρη.

Αυτά, υποθέτω, αρκούν για να αδρανοποιήσουν ακόμα και τους ευαισθητοποιημένους πολίτες, όταν η οποιαδήποτε έκφανση της αριστεράς εμφανίζεται στο προσκήνιο. Αλλά δεν αρκούν για να εξαφανίσουν την ίδια την αριστερά. Βλέπεις, η ύπαρξη της αποτελεί άμεση συνέπεια του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού, αφού κάθε δράση γεννάει την αντίδρασή της.
Κι αν αυτό ακούγεται πολύ μαρξιστικό –σκέψου πως χωρίς την αριστερά δεν θα υπήρχε εναλλακτική πρόταση για ένα διαφορετικό αύριο. Και σκέψου πως το σήμερα δεν σου αρέσει. Γιατί είναι χειρότερο από το χτες και κάτι λέξεις όπως "μέλλον", "αξιοπρέπεια", "ειρήνη" και "ελευθερία" έχουν καταντήσει να ακούγονται μονάχα στις κηδείες.

Posted in: Συμβαίνουν κι αυτά